الرَّحِیلُ وَشِیکٌ.

امام(علیه السلام) فرمود: کوچ کردن (از دنیا) سریع است.


شرح و تفسیر

باید آماده بود امام(علیه السلام) در این عبارت بسیار کوتاه و پرمعنا از بىوفایى و کوتاهى عمر دنیا سخن مى گوید و مى فرماید: «کوچ کردن (از دنیا) سریع است»; (الرَّحِیلُ وَشِیکٌ). «رحیل» به معناى هرگونه کوچ کردن است ولى در اینجا با قرائن حالیه به کوچ کردن از دنیاى زودگذر اشاره دارد. این واژه گاه به معناى اسم مصدر آمده است; مانند کلام بالا و گاه معناى صفت مشبهه را مى رساند; مثلاً شترى را به عنوان رحیل توصیف مى کنند یعنى شتابنده و «وشیک» از ماده «وشک» (بر وزن اشک) به معناى سرعت گرفتن در سیر است. بعضى از شارحان گفته اند «وشیک» آن است که سرعتش بسیار شدید و عجیب باشد. از مسائلى که همه مى دانند و غالباً از آن غافلند کوتاهى عمر دنیاست; گویى تا چشم بر هم زنى کودکان جوان و جوانان پیر و پیران از صحنه خارج مى شوند. بارها افرادى را دیده ایم که گرد و غبار پیرى بر رخسار آنها نشسته و ضعف سراسر وجودشان را فراگرفته و با قدى خمیده عصا زنان به زحمت راه مى روند مى گوییم: عجب دیروز جوان شاداب و راست قامت و قوى پنجه اى بود چه زود پیر شد. تازه این در صورتى است که رحیل در زمانى پیرى فرا رسد وگرنه بسیارند کسانى که در کودکى یا جوانى بر اثر حوادث مختلفى چشم از دنیا مى پوشند. نه تنها انسان ها به سرعت از این جهان کوچ مى کنند، قدرت ها و سلطنت ها و حکومت ها هم بسیار زود زوال مى پذیرند. ابن ابى الحدید تشبیهى براى دنیا از بعضى از حکما نقل کرده مى گوید: پیش از آنکه به دنیا بیاییم عدمى بوده است مستمر و بعد از کوچ کردن ما از این دنیا باز به ظاهر عدمى است مستمر و عمر ما در این میان مانند برقى است که در یک شب ظلمانى در بیابانى تاریک از ابرى مى جهد و بى درنگ خاموش مى شود. از آن مهم تر تشبیهاتى است که قرآن مجید براى زندگى دنیا کرده است و مى گوید: «(وَاضْرِبْ لَهُمْ مَثَلَ الْحَیاةِ الدُّنْیا کَماء أَنْزَلْناهُ مِنَ السَّماءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَباتُ الاَْرْضِ فَأَصْبَحَ هَشیماً تَذْرُوهُ الرِّیاحُ وَکانَ اللَّهُ عَلى کُلِّ شَیْء مُقْتَدِراً); (اى پیامبر!) زندگى دنیا را براى آنان به آبى تشبیه کن که از آسمان فرو مى فرستیم; و به وسیله آن، گیاهان زمین (سرسبز مى شود و) در هم فرو مى رود; امّا بعد از مدتى مى خشکد; به گونه اى که بادها آن را به هر سو پراکنده مى کند; و خداوند بر همه چیز تواناست!». در آیه دیگرى از قرآن مجید مى خوانیم که روز قیامت از گنهکاران سؤال مى شود چند سال در روى زمین توقف کردید؟ در پاسخ مى گویند تنها به اندازه یک روز یا بخشى از روز. از آنهایى سؤال کنید که توان شمردن ایام را دارند (قالَ کَمْ لَبِثْتُمْ فِی الأَرْضِ عَدَدَ سِنِینَ * قالُوا لَبِثْنا یَوْماً أَوْ بَعْضَ یَوْم فَسْئَلِ الْعادِّینَ). بار دیگر به آنها گفته مى شود: «(خداوند) مى فرماید: (آرى) شما مقدار کمى توقف کردید اگر مى دانستید آیا گمان کردید شما را بیهوده آفریدیم و به سوى ما بازگردانده نمى شوید؟»; (قالَ إِنْ لَبِثْتُمْ إِلاَّ قَلِیلاً لَوْ أَنَّکُمْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ * أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناکُمْ عَبَثاً وَ أَنَّکُمْ إِلَیْنا لا تُرْجَعُون). در احادیث اسلامى نیز درباره کوتاهى عمر دنیا تعبیرات و تشبیهات بیدارکننده اى آمده است. از جمله در حدیثى از رسول خدا(صلى الله علیه وآله)مى خوانیم: «الدُّنْیا ساعَةٌ فَاجْعَلُوها طاعة; دنیا ساعتى بیش نیست این ساعت را در مسیر اطاعت خدا قرار دهید». در حدیث دیگرى از امام زین العابدین على بن الحسین(علیهما السلام) مى خوانیم: «إِنَّ جَمیعَ ما طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ فی مَشارِقِ الاْرْضِ وَمغارِبِها بَحْرِها وَبَرِّها وَسَهْلِها وَجَبَلِها عِنْدَ وَلِىٍّ مِنْ أوْلِیاءِ اللهِ وَأهْلِ الْمَعْرِفَةِ بِحَقِّ اللهِ کَفِىْءِ الظِّلالِ; تمام آنچه در شرق و غرب جهان، دریاها و صحراها، دشت ها و کوه ها آفتاب بر آن مى تابد در نزد اولیاء الله و عارفان به حق خدا همچون بازگشت سایه هاست». همان گونه که سایه هایى که به سوى غروب مى رود به سرعت برچیده مى شوند، عمر دنیا نیز چنین است. در کتاب تنبیه الخواطر آمده است که حسن بن على(علیه السلام) بسیار به این شعر شاعر تمثل مى جست: یا أهْلَ لَذّاتِ دُنْیا لا بَقاءَ لَها *** اِنَّ اغْتِراراً بِظِلّ زائِل حُمُقٌ اى اهل لذت هاى دنیایى که بقایى ندارد مغرور شدن به سایه اى که به زودى زوال مى پذیرد احمقانه است. حافظ نیز در این زمینه مى گوید: مرا در منزل جانان چه جاى امن چون هر دم *** جرس فریاد مى دارد که بربندید محمل ها این سخن را با کلامى از نوح پیغمبر با آن عمر طولانى عجیب پایان مى دهیم که فرمود: «وَجَدْتُ الدُّنْیا کَبَیْت لَهُ بابانِ دَخَلْتُ مِنْ أحَدِهِما وَخَرَجْتُ مِنَ الاْخَرِ». دنیا را همچون خانه اى یافتم که از یک در وارد شدم و از در دیگر خارج!


منبع : پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی