لَمْ یَذْهَبْ مِنْ مَالِکَ مَا وَعَظَکَ.

امام(علیه السلام) فرمود: آنچه از مال تو از دست مى رود و مایه پند و عبرتت مى گردد در حقیقت از دست نرفته است.

شرح و تفسیر

ضررهاى عبرت آموز منفعت است امام(علیه السلام) در این کلام کوتاه و پرمعنا به نکته مهمى درباره مصرف شدن بعضى از سرمایه ها و اموال اشاره کرده مى فرماید: «آنچه از مال تو از دست مى رود و مایه پند و عبرتت مى گردد در حقیقت از دست نرفته است»; (لَمْ یَذْهَبْ مِنْ مَالِکَ مَا وَعَظَکَ). همان گونه که در بحث سند این حکمت اشاره شد، این جمله به قدرى در السنه مردم گسترش یافته که به صورت یکى از ضرب المثل هاى عرب در آمده است. مى دانید مال، وسیله اى براى رسیدن به اهداف مختلف است. اگر در مسیر اطاعت فرمان خدا و انجام کارهاى مثبت مادى و معنوى قرار گیرد بهترین وسیله به شمار مى آید و اگر در مسیر عصیان و گناه و کارهاى زیانبار به کار رود بدترین وسیله است و آنچه مى گوییم: مال دنیا بهترین و بدترین است اشاره به همین نکته است. مثال مال در جنبه هاى مثبت فراوان است. گاهى مال براى نیازهاى معمولى مادى به کار مى رود، زمانى براى نیازهاى معنوى مانند صرف آن براى علم آموختن و یا در راه زیارت خانه خدا و یا جهاد فى سبیل الله به کار انداختن. ولى گاه در راهى به کار انداخته مى شود که ظاهراً از بین رفته و فانى مى شود; اما پندى به انسان مى آموزد; پندى که گاهى انسان را از ضررهاى بسیار در آینده زندگى حفظ مى کند و منافع گرانبهایى در بر دارد. این گونه اموال اگر چه ظاهراً فانى شده اند ; اما نه تنها از بین نرفته بلکه بسیار پرسود بوده اند. آیا کسى که سرمایه اى در امرى تجارى به کار مى برد و ظاهرا زیان مى کند; اما راه و رسم تجارت را به وسیله آن مى آموزد زیان کرده است؟ و یا کسى که مالى را در اختیار دوستى مى گذارد تا او را بیازماید و بعد آن مال از بین مى رود و در آینده از خطرات زیادى محفوظ مى ماند زیان کرده است؟ آیا کسى که بدون اخذ سند مالى در اختیار کسى مى گذارد و شخص بدهکار انکار مى کند و نتیجه آن این مى شود که در آینده همیشه با اسناد محکم اموالش را به دیگران بسپارد خسارت دیده است؟ آیا کسانى که مثلاً براى یافتن داروى درمان یک بیمارى خطرناک مانند سرطان، سال ها اموالى را هزینه مى کنند و به جایى نمى رسند; ولى سرانجام موفق به کشف آن مى شوند ضرر کرداند. جان گفتار امام(علیه السلام) همین است که اگر مالى را صرف کردى و ظاهرا از بین رفت اما پند و اندرزى براى تو به ارمغان آورد این مال از میان نرفته و براى همیشه براى تو ذخیره شده است. این سخن منحصر به صرف مال و ثروت نیست. از دست دادن نعمت هاى دیگر که سبب بیدارى و هشیارى انسان مى گردد نیز در واقع ضرر و زیان محسوب نمى شود. همان گونه که در حدیثى که مرحوم علامه مجلسى در بحارالانوار از امام صادق(علیه السلام) نقل کرده این حقیقت به روشنى منعکس شده است. امام(علیه السلام)به هنگام تسلیت گفتن مصیبتى به یکى از دوستانش چنین فرمود: «إنْ کانَ هذَا الْمِیِّتْ قَدْ قَرَّبَکَ مَوْتُهُ مِنْ رَبِّکَ أوْ باعَدَکَ عَنْ ذَنْبِکَ فَهذِهِ لَیْسَتْ مُصیبَةٌ وَلکِنَّها لَکَ رَحْمَةٌ وَعَلَیْکَ نِعْمَةٌ وَإنْ کانَ ما وَعَظَکَ وَلا باعَدَکَ عَنْ ذَنْبِکَ وَلا قَرَّبَکَ مِنْ رَبِّکَ فَمُصیبَتُکَ بِقَساوَةِ قَلْبِکَ أعْظَمُ مِنْ مُصیبَتِکَ بَمَیِّتِکَ إنْ کُنْتَ عارِفاً بِرَبِّکَ; اگر این شخصى را که از دست دادى مرگش تو را به خداوندت نزدیک تر ساخته و تو را از گناهت دور نموده است این مصیبت نیست، بلکه آن یک رحمت (الهى) است و نعمتى بزرگ براى تو محسوب مى شود و اگر این مصیبت تو را اندرز نداده و از گناهت دور نساخته و به پرورگارت نزدیک نکرده، مصیبت این قساوت قلب از مصیبت این شخص از دست رفته بزرگ تر است اگر خداشناس باشى». همان گونه که در این حدیث پرمحتوا مى بینیم، حتى از دست رفتن عزیزترین عزیزان اگر مایه بیدارى و هشدارى انسان گردد در واقع مصیبت نیست. حتى اگر انسان اموالى را از دست مى دهد و چیزى عائد او نمى شود جز این که بر این مصیبت صبر کرده و شکر به جا مى آورد و پاداش شاکران را مى گیرد باز در واقع اموال او از دست نرفته است. ازاین رو در غررالحکم به جاى این جمله این جمله از امام(علیه السلام) نقل شده است: «لَنْ یَذْهَبَ مِنْ مالِکَ ما وَعَظَکَ وَحازَ لَکَ الشُّکْرُ; آنچه از مال تو از بین مى رود و تو را پند مى دهد در حقیقت از بین نرفته و جاى شکر دارد».

منبع : پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی