درسهای برگزیده قرآن

اِهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ‌

سوره حمد، آیه ۶

(ما را به راه راست هدایت فرما)

🖋مقدمه

دعا و درخواست از خداوند وسیله تقرت انسان به اوست. بهترین ادعیه دعاهایی است که در قرآن امده، یا از زبان اهل بیت علیهم السلام به ما رسیده است. در بین دعاهای قرآنی خواندن یک دعا بر هر مسلمان واجب است و حداقل باید ده بار آن را در شبانه روز، بخواند. این دعا آیه شریفه "اهدنا الصراط المستقیم" است که دعای بسیار مهمی است و مضامین بلندی دارد. نمازگزار با این دعا از خداوند می خواهد او را به راه مستقیم هدایت کند.

 واژه ها

اهد: راهنمایی کن (فعل امر از ماده هدی) 

الصراط: راه وسیع

 نکات تفسیری (در قالب چند پرسش)

۱- انسان نمازگزار که خود در مسیر هدایت است، چگونه از خداوند می خواهد او را به راه مستقیم هدایت فرماید؟پاسخ:الف. نظر نمازگزار این است که: خدایا! این موهبت را از من سلب نکن و توفیق ادامه این مسیر را تا آخر عمر به من عنایت فرما.انسانِ در مسیر هدایت، هر لحظه ممکن است دچار لغزش و انحراف شود؛ از این رو باید خود را به پروردگار بسپارد و تقاضا کند او را در راه راست، ثابت نگه دارد.حضرت علی علیه السلام در تفسیر آیه "اهدنا الصراط المستقیم" می فرماید: "ادم لنا توفیقک الذی اطعناک به فی ماضی ایامنا حتی نطیعک کذلک فی مستقبل اعمارنا"؛ خداوندا! توفیقاتی را که در گذشته بر ما ارزانی داشتی و به برکتِ آن، تو را اطاعت کردیم، همچنان ادامه ده، تا در آینده عمرمان نیز تو را اطاعت کنیم.(تفسیر صافی جلد۱، ص ۸۵، ذیل آیه)ب. کمال مطلق، تنها خداوند است و همه اسنانها در طریقِ تکامل اند؛ از طرفی مراتب هدایت نیز مختلف و طریق تکامل، نامحدود است و به سوی بی نهایت همچنان پیش می رود. نمازگزار، همیشه و در همه حال، از خدا می خواهد به مرتبه بالاتر هدایت شود.

۲- صراط مستقیم چیست؟الف. صراط مستقیم در اعتقادات"قل اننی هدانی ربی الی صراط مستقیم دینا قیما مله ابراهیم حنیفا و ما کان من المشرکین"(بگو، خداوند مرا به صراط مستقیم هدایت کرده است، بدین استوار، آیین ابراهیم که هرگز به خدا شرک نورزید)در اینجا دین ثابت و پابرجا و آیین توحیدی ابراهیم علیه السلام و نفی هرگونه شرک، (صراط مستقیم) معرفی شده است و این آیه، صراط مستقیم را در عرصه عقیدتی مشخص می کند.ب. صراط مستقیم در عمل(الم اهد الیکم یا بنی آدم ان لا تعبدوا الشیطان انه لکم عدو مبین و ان اعبدونی هذا صراط مستقیم)؛"ای فرزندان آدم! مگر با شما پیمان نبستم که شیطان را عبادت نکنید{و به دستورات او عمل ننمایید} و مرا عبادت {اطاعت} کنید، این همان صراط مستقیم است"در این آیه، به جنبه های عملی آیین حق اشاره شده که نفی هرگونه کار شیطانی و عمل انحرافی است. بنابراین انسان نمازگزار دعا می کند که هم عقیده اش در صراط مستقیم باشد و هم اعمالش و وقتی چنین شد، به مقام (عبد) می رسد؛ همان مقام بلندی که خداوند، به پیامبرش عطا فرمود و در نماز، قبل از شهادت به رسالت، به آن شهادت می دهیم: "و اشهد ان محمدا عبده و رسوله"؛ و همان مقامی که خداوند به حضرت عیسی علیه السلام داده است : "قال انی عبدالله آتانی الکتاب".

۳- راه رسیدن به صراط مستقیم چیست؟از آیات شریف قرآن استفاده می شود تنها راه رسیدن به صرا مستقیم، پیوند و ارتباطی قوی با خداوند و توکل و تکیه بر ذات لایزال او است: " و من یعتصم بالله فقد هدا الی صراط مستقیم"؛ (هرکس به خدا تمسک جوید، به راه راست هدایت شده است).۴- نمونه های عملی صراط مستقیمدر ادامه سوره حمد، الگوی عملی صراط مستقیم معرفی شده است "صراط الذین انعمت علیهم"؛سوال: "الذین انعمت علیهم" چه کسانی اند؟قرآن به روشنی مصادیق "الذین انعمت علیهم" را بیان می کند: "و من یطع الله و الرسول فاولئک مع الذنین انعم الله علیهم من النبیین و الصدیقین و الشهدا و الصالحین و حسن اولئک رفیقا"؛ ( کسانی که دستورهای خدا و پیامبر را اطاعات کنند، خداوند آنان را با کسانی قرار می دهد که مشمول نعمت خود ساخته { و آنان عبارتند:} پیامبران و رهبران صادق و راستین و شهیدان و افراد صالح و اینان رفیقان خوبی هستند".بنابراین نمازگزار، هر روز در نماز ، دعا می کند به راه پیامبران، انسانهای صادق و راستگو، شهیدان و صالحان هدایت شود، همان افرادی که الگوی عینی اعتقاد صحیح و عمل صحیح هستند.در احادیث متعدد از اهل بیت علیهم السلام نیز نمونه های عملی صراط مستقیم بیان شده است:الف. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: "الصراط المستقیم، صراط الانبیاء و هم الذین انعم الله علیهم" تفسیر نورالثقلین، جلد۱، ص۲۰.ب. امام صادق علیه السلام فرمود: "صراط مستقیم، امیر مومنان علی علیه السلام است". همان ص ۲۱همچنین در حدیث دیگری آن حضرت می فرماید: "والله نحن الصراط المستقیم" همان ص ۲۱ ؛ (به خدا قسم! ما صراط مستقیمنث هستیم).

 پیام ها

۱. برای دستیابی به راه مستقیم، باید دعا کرد درخواست از خدا و ارتباط با او، چاشنی دستیابی به راه مستقیم است و هیچگاه نباید از دعا غافل شد "اهدنا".

۲. در مقایسه با کمال مطلق یعنی خداوند همه ناقص اند لذا بر همه حتی پیامبران و امامان لازم است برای دستیابی به مراتب بالاتر، دعا کنند. انسان در هر مرتبه ای که باشد، نباید مغرور شود، بلکه همواره سعی در ارتقا به مراتب بالاتر داشته باشد.

🗄 منبع: تفسیر همراه