عنوان: شفاعت
"وَاتَّقُوا یَوْمًا لَا تَجْزِی نَفْسٌ عَنْ نَفْسٍ شَیْئًا وَلَا یُقْبَلُ مِنْهَا شَفَاعَةٌ وَلَا یُؤْخَذُ مِنْهَا عَدْلٌ وَلَا هُمْ یُنْصَرُونَ"
(سوره بقره، آیه ۴۸)
(و از آن روز بترسید که کسی به جای دیگری مجازات نمیشود، و نه شفاعت پذیرفته میشود و نه غرامت و بدل قبول خواهد شد و نه یاری میشوند.)
مقدمه
بعضی افراد –ازجمله یهود- درباره قیامت، باورهای غلط و امیدهای نابجایی داشته و دارند. این آیه، خط بطلانی بر این باورهای نادرست است.
یهود، گمان می کردند روز قیامت، اجدادشان شفیع آنان خواهند شد؛ چنانچه که بت پرستان، بت ها را شفیع خود می پنداشتند. برخی از آنان قربانی کردن را کفاره گناهان دانستند و اگر پول نداشتند، یک جفت کبوتر را سر می بریدند! گروهی از آنان همراه مردگان طلا و زیور آلات دفت می کردند، تا برای جریمه گناهانش بپردازد! غافل از اینکه روز قیامت تمام سبب ها قطع (آیه ۱۶۶ بقره: تقطعت بهم الاسباب)، نسبت ها محو (آیه ۱۰۱ مومنون: فلا انساب بینهم) و –زبان عذرخواهی بسته می شود (آیه ۳۶ مرسلات: و لا یوذن لهم فیعتذرون) و مال و فرزندان کارآیی نخواهند داشت (آیه ۸۸ شعرا: لا ینفع مال و لا بنون). قدرتها پوچ می شوند (آیه ۲۹ الحاقه: هلک عنّی سلطانیه) و فدیه پذیرفته نمی شود (آیه ۱۵ حدید: لا یوخذ منکم فدیه).
📋واژه ها
شفاعت: پیوستن به فردی برای کمک کردن به او «از ماده شفع».
عدل: فدیه، غرامت، بدل.
نکات تفسیری📌
۱-تفاوت مجازات در آخرت و دنیا
در دنیا برای نجاتِ مجرمان از مجازات، راه های گوناگونی می پیمایند:
الف. گاه یک نفر جریمه دیگری را پذیرا می شود و آن را ادا می کند.
ب. به شفاعت متوسل می شود و اشخاصی را بر می‌انگیزد که از او شفاعت کنند.
ج. سعی می کند با پرداختن غرامت خود را آزاد کند.
د.از دوستان و یاران کمک می گیرد، تا از او دفاع کنند و گرفتار چنگال مجازات نشود.
این‌ها راه‌های مختلف فرار از مجازات در دنیا است؛ ولی طبق آموزه های قرآن، هیچ یک از این امور، در آنجا به کار نمی آید. تنها راه نجات پناه بردن به ایمان و تقوا و استمداد از لطف پروردگار است (تفسیر نمونه).
🔹۲- مباحثی درباره شفاعت
الف. شفاعت در اصطلاح
شخصی که به شفیع متوسل می شود، در حقیقت نیروی خودش را به تنهایی برای رسیدن به هدف کافی نمی بیند؛ لذا نیروی خود را –که آمیزه ای از ایمان، تقوا و عمل صالح است- به نیروی شفیع پیوند می دهد و در نتیجه، به آنچه می خواهد نایل می شود و از قهر خداوند، نجات می یابد.
🔹 ب. آیات قرآنی درباره شفاعت
آیات قرآن، درباره شفاعت به چهار دسته تقسیم می شود:
الف. آیاتی که به طور مطلق شفاعت را نفی می کنند:
۱. "یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَ یَوْمٌ لَا بَیْعٌ فِیهِ وَلَا خُلَّةٌ وَلَا شَفَاعَةٌ وَالْکَافِرُونَ هُمُ الظَّالِمُونَ" بقره ۲۵۴.
۲. "وَاتَّقُوا یَوْمًا لَا تَجْزِی نَفْسٌ عَنْ نَفْسٍ شَیْئًا وَلَا یُقْبَلُ مِنْهَا شَفَاعَةٌ وَلَا یُؤْخَذُ مِنْهَا عَدْلٌ وَلَا هُمْ یُنْصَرُونَ" بقره ۴۸.
ب. آیاتی که شفیع را فقط خدا می داند:
۱. "اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ مَا لَکُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَلِیٍّ وَلَا شَفِیعٍ أَفَلَا تَتَذَکَّرُونَ" سجده ۴.
۲. "قُلْ لِلَّهِ الشَّفَاعَةُ جَمِیعًا لَهُ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ثُمَّ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ" زمر ۴۴.
ج. آیاتی که شفاعت را به اذن و فرمانِ خدا مشروط می کند:
۱. "... مَنْ ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ..." بقره ۲۵۵.
۲. " وَلَا تَنْفَعُ الشَّفَاعَةُ عِنْدَهُ إِلَّا لِمَنْ أَذِنَ لَهُ..." سبأ ۲۳.
د. آیاتی که برای شفاعت شونده شرایطی بیان می کند:
۱. رضایت و خشنودی خداوند: "یَعْلَمُ مَا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا یَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَى وَهُمْ مِنْ خَشْیَتِهِ مُشْفِقُونَ"انبیاء۲۸.
۲. داشتن عهد و پیمان(منظور از این عهد و پیمان، ایمان به خدا و پیامبرات است): " لَا یَمْلِکُونَ الشَّفَاعَةَ إِلَّا مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمَنِ عَهْدًا" مریم ۸۷.
🔹ج- جمع بندی آیات
آیاتی که شفاعت را انکار می کند، شفاعت استقلالی را نفی می نماید؛ یعنی، هیچ کس بدون اجازه خداوند و برنامه او، قادر به شفاعت از کسی نیست. اما آیاتی که شفاعت را اثبات می کند، نخست آن را اصالتاً برای خدا می داند و به صورت تبعی برای غیر خدا؛ البته به شرط اذن او، یعنی کسانی در قیامت با اذن پروردگار و تحت برنامه او، از افرادی شفاعت کرده و موجب نجات آنان از عذاب می شوند.
📢پیامها
۱- ترس از حضور در دادگاه الهی، بدون وجود وکیل یا شفیع، زمینه تقویت ایمان به معاد ود آماده شدن برای حضور در دادگاه الهی است (واتقوا یوما).
۲- در برابر عقاید خرافی و باطل، با قاطعیت برخورد کنیم؛ همانطور که خداوند در مقابل عقاید خرافی یهودیان به صراحت می فرماید: "لا یقبل" و "لا یوخذ".
🗄منبع: تفسیر همراه
