درسهای برگزیده قرآن

"وَإِذِ اسْتَسْقَى مُوسَى لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِبْ بِعَصَاکَ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَیْنًا قَدْ عَلِمَ کُلُّ أُنَاسٍ مَشْرَبَهُمْ کُلُوا وَاشْرَبُوا مِنْ رِزْقِ اللَّهِ وَلَا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ"

سوره بقره، آیه۶۰
(و [به خاطر بیاور] زمانی را که موسی برای قوم خویش طلب آب کرد؛ به او دستور دادیم عصای خود را بر سنگ مخصوص بزن؛ ناگاه دوازده چشمه آب از آن جوشید، به طوری که هر یک [از طوایف دوازده گانه بنی اسرائیل]، چشمه مخصوص خود را می شناخت، [و گفتیم] از روزی های الهی بخورید و بیاشامید و در زمین فساد نکنید و فساد را گسترش ندهید.)

🖋مقدمه
در آیات قرآن ۴۲ مرتبه واژه "کلوا" امده است که نشان می دهد استفاده نکردن از نعمتهای الهی مردود است. در بعضی آیات نیز شرایطی را برای خوردن بیان نموده؛ می فرماید "کلوا مما فی الارض حلالا طیبا" ؛ (از آنچه در زمین حلال و پاکیزه است، بخورید) همان، آیه ۱۶۸.
در بعضی آیات (بقره ۶۰ و ۱۶۸، سبأ ۱۵) نیز به وظیفه سنگین انسان در مقابل نعمت ها اشاره شده که آیه فوق یکی از این آیات است.

واژه ها
استسقی: طلب آب کرد (فعل ماضی از ماده "سقی" باب استفعال)
انفجرت: جوشید (فعل ماضی از ماده فجر باب انفعال)
عین: چشمه
لا تعثوا: سرکشی و فساد نکنید (فعل مضارع مجزوم از ماده عثوا یا عثی)

نکات تفسیری
۱- تفاوت "انفجرت" با "انبجست"
"انفجرت" در آیه مورد بحث، به معنای جریانِ شدید آباست؛ ولی "انبجست" به جریان خفیف و ملایم آب گفته می شود. ممکن است تعبیر "انبجست" در آیه ۱۶۰ سوره اعراف، به مرحله ابتدایی جریانِ آب اشاره باشد. تا مایه وحشتِ آنها نشده و بنی اسرائیل به خوبی بتوانند آن را مهار کنند، در حالی که "انفجرت" به مرحله نهایی آن-که شدتِ جریانِ آب است_ اشاره دارد. (برگرفته از تفسیر نمونه، ج ۱، ص ۲۷۴).
۲- نعمت و مسئولیت
بعد از بیان اینکه خداوند با معجزه، نعمت را بر بنی اسرائیل کامل کرده، یک قانون کلی برای بشر بیان می کند: : (آیه بالا بیاید علائم پاک می شود)
"کلوا واشربوا من رزق الله و لا تعثوا فی الارض مفسدین"
این فرمان الهی برای همه انسانها و برای همیشه است.
در این آیه شریف، خداوند به حلیّت استفاده از نعمت ها اشاره می کند؛ ولی در مقابل، مسئولیت آن را برای انسان بیان می کند . شخص مومن، در برابر استفاده از نعمت ها، به شکر نعمت می پردازد، از اعضا و جوارح خود، در مسیری که خداوند اجازه داده است، استفاده می کند؛ به جایی قدم می گذارد که خداوند راضی است؛ به جایی می نگرد و به صدایی گوش می دهند که خداوند اجازه داده است. اگر از نعمت های مادی استفاده می کند، هدفش آن است که قوت گرفته، بتواند خداوند را عبادت کند، نه اینکه به فساد بپردازد. در این آیه به مسئولیت سنگین انسان، در برابر نعمت ها اشاره می کند.
۳- ارتباط "لا تعثوا" با "مفسدین"
بسیاری از انسانها، وقتی شکم‌هایشان سیر و نیازهایشان برطرف می شود، خدا را فراموش و در زمین فساد می کنند؛ از این رو خداوند می فرماید : "لا تعثوا".
جمله "لا تعثوا" همان معنای افساد را می رساند ولی با تأکید و شدتِ بیشتر. البته این احتمال نیز وجود دارد که مجموع "لا تعثوا فی الارض مفسدین" به این حقیقت اشاره داشته باشد که فساد، از نقطه کوچکی شروع می شود و گسترش و شدت می یابد. به تعبیر دیگر، "مفسدین" به آغاز برنامه های فسادانگیز اشاره دارد و "تعثوا" به ادامه و گسترش آن.( همان، ج ۱، ص۲۷۳)

پیام ها
۱- کسی که رهبری جامعه را بر عهده دارد، باید علاوه بر تلاش برای گسترش معنویت در جامعه، به فکر معاش مردم نیز باشد؛ همانگونه که پیامبران نیز در فکر تامین نیازهای مادی مردم بودند{استسقی موسی لقومه}.
۲- قوانین طبیعت، محکوم اراده خداوند است. او هم سبب ساز است و هم سبب سوز. آتشی که همیشه می سوزاند، به اراده خداوند برای حضرت ابراهیم علیه السلام باغ می شود. اینجا نیز یک عصا، در دست یک نفر، یک بار آب را می خشکاند و بار دیگر، آب را جاری می سازد(اضرب، فانفجرت).
۳- توزیع منظم و عادلانه و حساب شده، مایه امنیت و صفا است و مانع پیداشدنِ اختلاف ( قد علم کل اناس مشربهم).
۴- خوردن و آشامیدن ممنوع نیست؛ ولی بهره گیری از نعمت های الهی، نباید زمینه ساز فساد شود[کلوا و لا تعثوا]. برگرفته از تفسیر نور، ج۱، ص ۱۲۳و ۱۲۴.

🗄منبع: تفسیر همراه