درسهای برگزیده قرآن

" وَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّکَاةَ وَ مَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ"

سوره بقره،آیه ۱۱۰
و نماز را به پا دارید و زکات را ادا کنید و هر کار خیری برای خود از پیش می فرستید، آن را نزد خدا خواهید یافت؛ خداوند به اعمال شما آگاه است.

🖋مقدمه
خداوند در آیه قبل، به مومنان فرمان می دهد که از آزارهای یهود، چشم پوشی کنند، تا زمانی که فرمان خداوند فرا برسد "فاعفوا و اصفحوا حتی یأتی الله بامره". این فرمان با توجه به شدت دشمنی یهود و دیگران، برای مسلمانان دشوار بود؛ از این رو به آنان دستور داد برابر این مشکل، از دو دستور مهم خداوند، یعنی نماز و زکات استمداد جویند.

📋واژه ها
اقیموا: به پا دارید ( فعال امر از ماده قوم، باب افعال)
زکات: رشد و نموی که از برکت خداوند حاصل می گردد (از ماده زکو)
بصیر: آگاه و بینا (از ماده بصر)
تقدّموا: مقدم می کنید، از پیش می فرستید (فعل مضارع مجزوم به ما "شرطیه" از ماده "قدم"، باب تفعیل)

📌نکات تفسیری(در قالب چند پرسش)
۱- چرا خداوند به جای "صلّوا" فرمود: اقیموا الصلاه؟
خداوند در قرآن مجید، برای فرمان به نماز، در اکثر موارد، از ماده "اقامه" استفاده کرده و برپاداشتن آن را ستوده است؛ یعنی، تنها خودتان نمازخوان نباشید؛ بلکه چنان کنید که آیین نماز، در جامعه برپا شود و مردم با عشق و علاقه به سوی آن بیایند. برخی از مفسّران گفته اند:
تعبیر به "اقیموا" به سبب این است که نماز شما، تنها اذکار و اوراد نباشد، بلکه آن را به طور کامل به پا دارید که مهمترین رکن آن، توجه قلبی و حضور دل در پیشگاه خدا و در نتیجه تاثیر نماز در روح و جان آدمی است.
پس مقصود از اقامه نماز، کامل کردنِ شرایط آن است، نه فقط هیأت ظاهری آن.
۲- مراد از زکات چیست؟
زکات، به معنای پرداختن مقداری از مال به افراد فقیر و نیازمند است. زکات واجب، به نُه چیز تعلق می گیرد: گندم، جو، خرما، کشمش، طلا، نقره، شتر، گاو و گوسفند که اگر هر کدام، حدّ نصاب برسد(نصاب هر یک متفاوت است)، مالک آنها باید مقداری از آن را به فقرا زکات بدهد.
علت اینکه به آن، زکات می گویند، آن است که با پرداختن آن، امید برکت و رشد و نموّ در آن است. البته باید توجه داشت زکات در آیه، شامل همه انفاق‌های واجب و مستحب می شود.
۳- چرا معمولا در قرآن کریم، دستور به برپاداشتن نماز و پرداخت زکات با یکدیگر همراه شده است؟
اقامه نماز و پرداخت زکات، دو دستور سازنده مهم به مومنان است؛ اقامه نماز، رابطه مستحکمی میان انسان و خدا ایجاد می کند و پرداخت زکات، رمز همبستگی های اجتماعی ا ست و این هر دو، برای پیروزی بر دشمن لازم است. (برگرفته از تفسیر نمونه، ج۱، ص۴۰۰)
۴- پس اندازی برای قیامت
در روایت آمده است: "هنگامی که مرد یا زن مومن از دنیا می رود، همچنان که مردم می گویند: چه چیزی به جای نهاده است؟ فرشتگان هم می گویند: چه چیزی پیشاپیش برای خود فرستاده است؟ (امالی صدوق، ص۲۵۹)
عبدالله می گوید: پیامبر اسلام(ص) به گروهی فرمود: "کدام یک از شما مال وارث خود را از مال خویشتن بیشتر دوست دارد؟" گفتند: " یا رسول الله! هیچ یک از ما نیست کسی که مال وارث خود را از مال خود بیشتر دوست داشته باشد". آن حضرت فرمود: "بلکه هیچ یمک از شما نیست که مال وارث خود را از مال خود بیشتر دوست نداشته باشد؛ زیرا مال تو، آن است که پیشاپیش برای خود می فرستی و آنچه به جای می گذاری، مال وارث تو خواهد بود" (تفسیر آسان، ج۱، ص۲۵۰)
۵- انگیزه اقامه نماز و پرداخت زکات
خداوند، برای اقامه نماز و پرداخت زکات، دو دلیل ذکر می کند: اول آنکه هر کار خیری پیش می فرستید، آن را پیش خدا خواهید یافت. دوم اینکه انسانها بدانند خداوند به اعمال آنان بصیر است؛ یعنی کیفیت، کمیت، نیت و ... از او مخفی نیست. آیه "ان الله بما تعملون بصیر" ترغیب و تشویقی از جانب خداوند برای انجام کارهای خیر. (تفسیر کبیر، ج۲، ص۵)

📢پیام‌ها
۱- معمولا در قرآن، دستور به نماز، همراه زکات آمده است؛ یعنی، یاد خدا، باید همراه توجه به خلقِ خدا باشد "و اقیموا الصلاه و آتوا الزکاه" (تفسیر نور، ج۱، ص۱۸۲)
۲- اعمال انسان، قبل از خود او وارد عرصه قیامت می شود "ما تقدموا لانفسکم من خیر" (تفسیر نور، ج۱، ص۱۸۲)
۳- ایمان به نظارت الهی و پاداش در قیامت، قوی ترین انگیزه عمل صالح است " مَا تُقَدِّمُوا ... تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ" (تفسیر نور، ج۱، ص۱۸۲).

🗄منبع: تفسیر همراه