" وَکَذَلِکَ جَعَلْنَاکُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَکُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَیَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیدًا وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِی کُنْتَ عَلَیْهَا إِلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ یَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ یَنْقَلِبُ عَلَى عَقِبَیْهِ وَإِنْ کَانَتْ لَکَبِیرَةً إِلَّا عَلَى الَّذِینَ هَدَى اللَّهُ وَمَا کَانَ اللَّهُ لِیُضِیعَ إِیمَانَکُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِیمٌ"
سوره بقره،آیه ۱۴۳
همان‌گونه [که قبله شما یک قبله میانه است] شما را نیز امت میانه ای قرار دادیم تا گواه بر مردم باشید و پیامبر هم گواه بر شما [باشد] و ما آن قبله ای را که قبلا بر آن بودی [بیت المقدس] تنها برای این قرار دادیم که افرادی که از پیامبر پیروی می کنند، از کسانی که به جاهلیت باز می گردند، مشخص شوندغ اگرچه این جز بر کسانی که خداوند آنها را هدایت کرده، دشوار بود. [این را نیز بدانید که نمازهای شما در برابر قبله سابق صحیح بوده] و خدا هرگز ایمان [نماز] شما را ضایع نمی گرداند، زیرا خداوند نسبت به مردم رحیم و مهربان است.
🖋مقدمه
مسلمانان تا سال دوم هجری به سمت بیت المقدس نماز می خواندند؛ ولی در آن سال این آیات نازل شد و آنان را موظف کرد به سوی کعبه نماز بگزارند.
آیه مورد بحث، به قسمتی از اسرار و فلسفه تغییر قبله اشاره کرده، می فرماید: همان گونه [که قبله شما یک قبله میانه است]، شما را نیز یک امت میانه قرار دادیم؛ امتی که از هر نظر در حدّ اعتدال باشد؛ نه کندرو و نه تندرو، نه در حدّ افراط و نه تفریط؛ بلکه الگو و نمونه. سپس می افزاید: هدف این بود که شما بر مردم گواه باشید و پیامبر هم بر شما گواه باشد. (تفسیر نمونه، ج۱، ص ۴۸۲ و ۴۸۳
📋واژه ها
عقبی: دو پاسنه پا (تثنیه عَقِب)
لیضیع: تا ضایع کند و از بین ببرد (فعل مضارع منصوب به "ان" ناصبه مقدر، از ماده ضیع، باب افعال)
رئوف: بسیار مهربان (صفت مشبهه از ماده رأف)
📌نکات تفسیری
۱- امت وسط یعنی چه؟
امت وسط، یعنی معتدل از نظر عقیده که نه را غلو را می پیمایند و نه راه شرکت را؛ نه طرفدار جبراند و نه تفویض؛ نه درباره صفات خدا به تشبیه معتقدند و نه به تعطیل باور دارند. از نظر ارزشهای معنوی و مادی معتدل اند؛ نه به کلی در جهان ماده فرو می روند که معنویت به فراموشی سپرده شود و نه آن چنان در عامل معنا غرق می شوند که از جهان ماده به کلی بر خبر گردند.. نه همچون گروه عظیمی از یهوداند که جز گرایش مادی چییز را نشناسند و نه همچون راهبان مسیحی که به کلی دنیا را ترک می کنند. معتدل از نظر روابط اجتماعی و شیوه های اخلاقی و خلاصه، معتدل در تمام جهات زندگی. (تسنیم، جلد۷، ص۳۱۹و۳۲۰)
۲- امت وسط چه کسانی هستند؟
در مورد اینکه مراد از امت وسط چه کسانی اند، نظریه هایی ا براز شده است، اما با چند مقدمه روشن می شود که مراد افراد خاصی اند.
الف. قرآن امت وسط را شاهد بر اعمال معرفی کرده است؛ پس باید در قیامت بر اعمال مردم گواهی دهد.
ب. گواه شدن، علم، آگاهی و عدالت می خواهد.
ج. همه افراد امت آگاهی و عدالت ندارند؛ به همین دلیل در روایات می خوانیم که: مراد از امت وسط، امامان معصوم(ع) هستند که به کار ما علم دارند؛ چنانکه قرآن می فرماید: "فسیری الله عملکم و رسوله والمومنون"(توبه، آیه ۱۰۵). مراد از مومنانی که اعمال مردم را می بینند و به آن علم پیدا می کنند، بر اساس روایات، امامان معصوم(ع) هستند (تفسیر نور، ج۱، ص۲۲۱). همچنین عدالت دارند؛ چنان که خداوند در آیه " إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا" (احزاب، آیه۳۳) عصمت و عدالت آنان را تبیین می کند. امام صادق(ع) می فرماید: مگر می شود امتی که برخی افرادش لایق گواهی دادن برای چند عدد خرما در دادگاه های دنیا نیستند، لیاقت گواهی دادن بر مردم در قیامت را دارا باشند؟!(تفسیر نور، ج۱، ص۲۲۱).
📢پیام ها
۱- اولیای خدا بر اعمال ما نظارت دارند (لتکونوا شهداء).
۲- در قیامت سلسله مراتب است. تشکیلات و سازماندهی محکم قیامت به گونه ای است که ابتدا ائمه بر کار مردم گواهی می دهند و سپس پیامبر(ص) بر امامان گواهی است (لِتَکُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَیَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیدًا)
۳- آزمایش یک سنت قطعی الهی است و خداوند گاهی با تغییر فرمان، مردم را امتحان می کند (لِنَعْلَمَ مَنْ یَتَّبِعُ الرَّسُولَ)
۴- پیروی از دستورات دینی، مایه رشد و کمال و نافرمانی از آن، نوعی حرکت ارتجاعی است (یَنْقَلِبُ عَلَى عَقِبَیْهِ)
۵- جز فرمان خداوند، خود را به چیز دیگر از قبیل جهت، رنگ و زمان و مکان و شیوه خاصی عادت ندهیم، تا هرگاه فرمانی بر خلاف انتظار و یا عادت و سلیقه ما صادر شد، به دنبال فرار یا توجیه نباشیم (لِنَعْلَمَ مَنْ یَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ یَنْقَلِبُ عَلَى عَقِبَیْهِ)
۶- تسلیم، بر افراد عادی سنگین است (لکبیره) و تنها کسانی به این مقام دست می یابند که هدایت خاص الهی، شامل آنان شود (الّا علی الذین هدی الله)
۷- قوانین و مقررات شامل زمان های قبلی نمی شود. اگر امروز فرمان تغییر قبله صادر شده، نمازهای قبلی صحیح است و از امروز باید، به سوی دیگر نماز خواند. (وَمَا کَانَ اللَّهُ لِیُضِیعَ إِیمَانَکُمْ)
🗄منبع: تفسیر همراه
