درس شماره: ۱۲
عنوان: سبقت در نیکی‌ها

" وَلِکُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّیهَا فَاسْتَبِقُوا الْخَیْرَاتِ أَیْنَ مَا تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعًا إِنَّ اللَّهَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ"

سوره بقره،آیه ۱۴۸
هر طایفه ای قبله ای دارد که خداوند آن را تعیین کرده است [بنابراین درباره قبله زیاد گفت و گو نکنید و به جای آن] در نیکی ها و اعمال خیر، بر یکدیگر سبقت جویید. هر جا باشید، خداوند شما را [برای جزای اعمال نیک و بد، در روز رستاخیز] حاضر می کند؛ زیرا او بر هر کاری توانا است.

🖋مقدمه
این آیه، پاسخی به قوم یهود است که سر و صدای زیادی درباره موضوع تغییر قبله به راه انداخته بودند. آیه می گوید: هر گروه و طایفه ای قبله ای دارد که خداوند آن را تعیین کرده است. در طول تاریخ، قبله های مختلفی بوده و تغییر قبله چیز عجیبی نیست. قبله، از اصول دین نیست که تغییر ناپذیر باشد، یا همچون امور تکوینی که تخلف در آن میسّر نشود. بنابراین، زیاد درباره قبله گفت و گو نکنید و به جای آن، در اعمال خیر و نیکی ها بر یکدیگر سبقت بگیرید (فَاسْتَبِقُوا الْخَیْرَاتِ). به جای اینکه تمام وقت خود را صر گفت و گو در این مسائل فرعی کنید، سراغ خوبی ها بروید؛ زیرا معیار ارزش وجودی شما، عمل پاک و نیت شما است و شما می خواهید اسلام یا مسلمانان را بیازمایید، با این برنامه ها بیازمایید نه با تغییر قبله (تفسیر نمونه، ج۱، ص۵۰۱ و۵۰۲).

📋واژه ها
وجهه: چیزی که انسان به او رو می کند( مراد در این آیه به قرینه آیات پیشین "قبله" است)
مُوَلِّی: تعیین کننده (اسم فاعل از ماده ولی، باب تفعیل)
استبقوا: سبقت بگیرید (فعال امر از ماده سبق، باب افتعال)

📌نکات تفسیری
۱- مراد از سبقت گرفتن
تفسیرهای متعددی از فَاسْتَبِقُوا الْخَیْرَاتِ شده است؛ از جمله:
الف. در طاعات، از یکدیگر پیشی بگیرید.
ب. به قبول آنچه خداوند امر می کند، بشتابید.
ج. در انجام اموری که به آن ترغیب می شوید، از یکدیگر پیشی بگیرید.
خداوند ثواب هر کس را که در این امور سبقت بگیرد، عنایت خواهد کرد (برگرفته از ترجمه مجمع البیان، ج ۲،ص۱۱۱). البته این سه تفسیر با یکدیگر منافات ندارد و می تواند هر سه مورد نظر باشد. پس مراد از سبقت به سوی خیراتف سبقت گرفتن به سوی اطاعات و بندگی خداوند است.
۲- معنای لِکُلٍّ وِجْهَةٌ
" لِکُلٍّ وِجْهَةٌ" یعنی "لکل امه وجهه" ولی کلمه"امه" را نیاورد؛ زیرا معنا مشخص است (تفسیر فخر رازی، ج۱،ص۱۱۳) در اینکه مراد از امت چه کسانی هستند، تفاسیر متعددی بیان شده است که مناسب ترین آنها این است که هر ملتی از یهود و نصارا قبله ای دارد.
۳- قادر یکتا
در جمله بعد می فرماید: هر کجا باشید، خداوند، روز قیامت همه شما را می آورد واو بر هر چیزی قادر است؛ چنین نیست که عده ای مشغول انجام بهترین کارها باشند و در خیرات پیشی بگیرند و گروهی دیگر جز تخریب و اخلال، کار دیگری نکنند و این دو با هم یکسان باشند و حساب و کتاب و جزایی در کار نباشد، بلکه هر کجا باشید، خداوند همه شما را حاضر خواهد کرد. از آنجا که ممکن است برای بعضی عجیب باشد که چگونه خداوند، ذرات پراکنده بدن انسان ها را هر جا که باشند، جمع آوری می کند و لباس حیات نوین بر آنها می پوشاند، بلافاصله می گوید: و خداوند بر هر کاری قدرت دارد(تفسیر نمونه، ج۱، ص۵۰۲).
۴- اصحاب حضرت مهدی(عج)
در روایات متعددی که از امامان(ع) رسیده است، جمله " أَیْنَ مَا تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعًا" به اصحاب حضرت مهدی(عج) تأویل شده است. در کتاب روضه کافی از امام باقر(ع) نقل شده که پس از ذکر عبادت أَیْنَ مَا تَکُونُوا... فرمود: منظور ، اصحاب امام قائم علیه السلام است که ۳۱۳ نفرند. به خدا سوگند! منظور از "امه معدوده" [که در آیه ۸ سوره هود آمده است] آنان هستند. به خدا سوگند! در یک ساعت، همگی جمع می شوند؛ همچون پاره های ابر پاییزی که بر اثر تندباد، جمع و متراکم می شود. از امام رضا(ع) نیز نقل شده که فرمود: "به خدا سوگند! هنگامی که مهدی علیه السلام قیام کند، خدا تمام پیروان ما را از تمام شهرها گرد او جمع می کند" (مجمع البیان، ج۱، ص۴۲۶).

📢پیام ها
۱- کارهای بیهود را رها کنید و توجه شما ب انجام کارهای خیر باشد .
۲- برای برطرف کردن مشکلات، به هدف عالی توجه بدهیم" فَاسْتَبِقُوا الْخَیْرَاتِ". تغییر قبله، باعث مشاجراتی بین اهل کتاب و مسلمانان شد و مشکلاتی ایجاد کرد؛ از این رو خداوند، با جمله " فَاسْتَبِقُوا الْخَیْرَاتِ"، مسلمانان را به هدفی والاتر دعوت می کند. (برگرفته از تفسیر راهنما، ج۱، ص۴۷۶).
۳- ملاک برتری امت ها، پیشی گرفتن در خیرات است، نه داشتن قبله ای خاص. ما نیز باید به جای رقابت و سبقت در امور مادی، در کارهای خیر از دیگران سبقت بگیریم.
۴- توجه به قیامت و محاسبه اعمال، زمینه گرایش انسان به اعمال خیر است.
۵- برپایی قیامت و آوردن همه مردم در آن، مظهر قدرت مطلق الهی است.

🗄منبع: تفسیر همراه