عنوان: گام‌های شیطان
" یَا أَیُّهَا النَّاسُ کُلُوا مِمَّا فِی الْأَرْضِ حَلَالًا طَیِّبًا وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ"
سوره بقره،آیه ۱۶۸
ای مردم! از آنچه در زمین، حلال و پاکیزه است بخورید و از گام‌های [وسوسه انگیز] شیطان پیروی نکنید؛ به راستی او دشمن آشکار شما است.
🖋مقدمه
از ابن عباس نقل شده است: بعضی از طوایف عرب، (همانند ثقیف و خزاعه و...) قسمتی از انواع زراعت و حیوانات را بدون دلیل بر خود حرام کرده بودند و حتی تحریم آن را به خدا نسبت می دادند. آیات فوق نازل شد و آنان را از این عمل ناروا بازداشت. (تفسیر نمونه، ج۱، ص۵۶۸)
📋واژه ها
خطوات: گامها، قدمها، جمع خطوه
طیب: پاکیزه و گوارا
📌نکات تفسیری
۱- سفارش اسلام
"حلال" چیزی است که ممنوعیت شرعی نداشته باشد و "طیّب" به چیزهای پاکیزه گفته می شود که علاوه بر نداشتن ممنوعیت شرعی، موافق طبع سالم انسانی است و نقطه مقابل آن "خیبث" است که طبع آدمی از آن تنفر دارد. (تفسیر نمونه، ج۱، ص۵۶۹)
اسلام، همواره مردم را به بهره برداری از نعمت های پاک و حلال سفارش نموده، با هرگونه رهبانیت و زهد بیجا مبارزه می کند, از این رو هم خوردنی های ناسالم را از شیطان می داند(انما الخمر... رجس من عمل الشیطان)مائده، آیه ۹۰ و هم نخوردن نا به جا را گام شیطان معرفی می کند (کُلُوا مِمَّا فِی الْأَرْضِ حَلَالًا طَیِّبًا وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ).
اسلام به زندگی مادی انسان، توجه کاملی دارد و در رأس آن، نیازهای غذایی است که در این باره ده ها ایه و صدها روایت آمده است. یکی از وظایف انبیا نیز بیان خوردنی ها و آشامیدنی های حلال و حرام برای مردم است( تفسیر نور، ج۱ٍ ص۲۵۶ و ۲۵۷).
۲- شرط بهره مندی
قرآن معمولا در کنار اجازه مصرف، شرطی را بیان کرده است؛ اینجا می فرماید " کُلُوا مِمَّا فِی الْأَرْضِ حَلَالًا طَیِّبًا وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ" در جای دیگر می فرماید ( کلوا واشربوا من رزق الله و لا تعثوا فی الارض مفسدین) بقره، آیه ۶۰. و در جای دیگر می فرماید (فکلوا منها و اطعموا...) حج، آیه ۲۸. در آیه دیگر می فرماید (کلوا واشربوا و لا تسرفوا) اعراف، آیه ۳۱.
۳- اصل اول
این آیه دلیل بر این است که اصل اولی در همه غذاهای روی زمین، حلال بودن است و غذاهای حرام، جنبه استثنایی دارد. بنابراین، حرام بودن هر چیز، دلیل می خواهد، نه حلال بودن آن. نتیجه آنکه هر غذایی که ممنوعیت آن با دلیل صحیح ثابت نشده است، تا هنگامی که منشأ فساد و ضرری برای فرد و اجتماع نباشد، طبق آیه شریف، حلال است (تفسیر نمونه، ج۱، ص۵۷۱)
۴- هشدار قرآنی
عبارت " وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ" در چهار جای قرآن مجید آمده است. ( بقهره آیه ۱۶۸و ۲۰۸، انعامل آیه ۱۴۲ و نور آیه ۲۱) که دو مورد آن (بقره ۱۶۸، انعام ۱۴۲) درباره استفاده از غذاها و روزی های الهی است در واقع، به انسان هشدار می دهد این نعمت های حلال را در موارد نامناسب، مصرف نکندن و آنها را وسیله ای برای اطاعت و بندگی قرار دهد، نه طغیان و فساد در زمین(بقره، آیه۶۲)
۵- سیاست گام به گام
جمله "خطوات الشیطان"(گام های شیطان) به یک مسأله دقیق تربیتی اشاره دارد و آن اینکه، انحراف ها و تبهکاری ها، بیشتر به طور تدریجی در انسان نفوذ می کند، نه به صورت دفعی و فوری؛ برای مثال برای آلوده شدن به مواد مخدر و قمار و شراب، معمولا مراحلی وجود دارد: نخست تماشاچی یکی از این صحنه ها است و انجام این کار را ساده می شمرد، گام دوم شرکت تفریحی در قمار(بدون برد و باخت) ، یا استفاده از مواد مخدر برای رفع خستگی، یا درمان بیماری و مانند آن است، گام سوم استفاده از این مواد به مقدار کم و به قصد ترک آن است.
سرانجام گامها، یکی پس از دیگری برداشته می شود و شخص، یک قمارباز حرفه ای یا معتاد خطرناک می گردد. وسوسه های شیطان نیز معمولا به همین صورت است؛ انسان را قدم به قدم در پشت سر خود، به پرتگاه می کشاند.
شیطان و تمام دستگاههای شیطانی و آلوده، برای اجرای نقشه های شوم خود، از همین روش خطوات (گام به گام) استفاده می کنند؛ لذا قرآن می گوید: از همان گام اول باید به هوش بود و با شیطان همراه نشد. (تفسیر نمونه، ج۴۱،ص۵۷۲)
۶- خرافه پرستی
این نکته نیز قابل توجه است که در احادیث اسلامی، کارهای خرافی و بی منطق، خطوات شیطان معرفی شده است. در حدیثی آمده است: مردی قسم یاد کرده بود که فرزند خود را (برای خدا) ذبح کند. امام صادق(ع) فرمود: "این از گام‌های شیطان است". در حدیثی دیگر از امام باقر(ع) می خوانیم: "هر سوگندی به غیر نام خدا باشد، از گام‌های شیطان است". (تفسیر نمونه، ج۱،ص۵۷۲ و ۵۷۳)
۷- دشمن آشکار
در آخر می فرماید: " إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ"؛ که دشمنی خود را به وسیله دعوت به معصیت آشکار می کند. دلیل اینکه فرمود: دشمن آشکار است، یا به علتِ دشمنی او از روز اول با آدم است یا به سبب این است که زشتی دستورات او، همچون قتل و جنایت و تبهکاری، برای همه آشکار است و همه می دانند این گونه برنامه ها از جانب یک دوست نیست و یا به دلیل این است که شیطان، به صراحت از دشمنی خود با انسان خبر داده است:"لاغوینهم اجمعین" همه را گمراه می کنم(حجر، آیه ۳۹)؛ لذا بارها در قرآن، از شیطان به عنوان دشمن آشکار انسان، یاد شده است.( فاطر، آیه ۶؛ یس، آیه۶۰؛ اسراء، آیه۵۳؛ اعراف، آیه۲۲؛ یوسف، آیه۵؛ زخرف، آیه۶۲).
📢پیام‌ها
۱- بهره برداری از آنچه در زمین است، برای همه انسانها جایز است و انسان نباید خود را از بهره برداری از آنچه خدا حلال کرده، محروم کند؛ لذا اسلام با برخی از ریاضت‌ها مخالف است (یَا أَیُّهَا النَّاسُ کُلُوا...). برگرفته از تفسیر راهنما، ج۱، ص۵۳۳
۲- تکالیف، منحصر به مومنان نیست (یَا أَیُّهَا النَّاسُ کُلُوا... َا تَتَّبِعُوا).
۳- بهره گیری از محرمات و چیزهای پلید و ناپاک، پیروی کردن از شیطان است (کُلُوا مِمَّا فِی الْأَرْضِ حَلَالًا طَیِّبًا وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ). تفسیر نور، ج۱،ص۲۵۷
۴- نیازهای طبیعی بشر، زمینه ای برای انحراف و تسلط شیطان است. باید ضمن تامین نیاز، به لغزش‌های آن توجه داشت. تفسیر نور، ج۱،ص۲۵۷
۵- شیطان، برای انحراف انسانها، از راه های گوناگون استفاده می کند. آوردن خطوات به صورت جمع، به راه ها و وسایل متنوع نیرنگ شیطان، اشاره دارد.
🗄منبع تفسیر همراه
