درس شماره: ۱۶
عنوان: معامله با خدا
" وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ"
سوره بقره، آیه۲۰۷
برخی از مردم [با ایمان و فداکار، همچون علی(ع) در لیله المبیت به هنگام خفتن در جایگاه پیغمبر(ص)] جان خود را برای خشنودی خدا می فروشند و خداوند، به بندگان مهربان است.
🖋مقدمه
مفسّر معروف اهل سنت ثعلبی می گوید: هنگامی که پیغمبر اسلام تصمیم گرفت مهاجرت کند، برای ادای قرض‌های خود و تحویل دادن امانت هایی که نزد او بود، علی(ع) را به جای خویش قرار داد و شب هنگام که می خواست به سوی غار ثور برود و مشرکان اطراف خانه او را برای حمله به آن حضرت، محاصره کرده بودند، دستور داد علی(ع) در بستر او بخوابد، و پارچه سبز رنگی که مخصوص خود پیغمبر (ص) بود، روی خویش بکشد. در این هنگام، خداوند به جبرئیل و میکائیل وحی فرستاد: "من بین شما برادری ایجاد کردم و عمر یکی از شما را طولانی قرار دادم. کدام یک از شما حاضر است ایثار نفس کند و زندگی دیگری را بر خود مقدم بدارد؟" هیچ کدام حاضر نشدند. به آنها وحی شد اکنون علی(ع) در بستر پیغمبر من خوابیده و آماده شده است جان خویش را فدای او سازد، به زمین بروید و حافظ و نگهبان او باشید.هنگامی که جبرئیل بالای سر و میکائیل پایین سر علی(ع) نشسته بودند، جبرئیل گفت: "به به! آفرین به تو ای علی! خداوند، به واسطه تو به فرشتگان مباهات می کند". در این هنگام، آیه فوق نازل شد و به همین دلیل، آن شب تاریخی، "لیله المبیت" نامیده شده است. (تفسیر نمونه، ج۲،ص۷۷)
📋واژه ها
یشری: می فروشد، می خرد (از لغات متضاد، فعل مضارع از ماده شری)
ابتغاء: جست و جو کردن، طلبیدن (از ماده بغی، مصدر باب افتعال)
مرضات: خشنودی و رضایت (مصدر از ماده رضی)
📌نکات تفسیری
۱- تواتر "لیله المبیت"
ابن ابی الحدید از علمای قرن هفتم اهل سنت، می گوید: "جریان خوابیدن علی(ع) در بستر پیغمبر(ص) به تواتر ثابت شده و غیر از کسانی که مسلمان نیستند و افراد سبک مغز، کسی آن را انکار نمی کند. (شرح نهج البلاغه، ج۱۳،ص۲۶۲)
۲- معامله با خدا
فروشنده "انسان"؛ خریدار "خدا"؛ متاع "جان" و بهای معامله، "خشنودی" ذات پاک او است. در حالی که در موارد دیگر، بهای اینگونه معاملات را بهشت جاویدان و نجات از دوزخ ذکر کرده است: " إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ..." توبه، ۱۱۱ ( خداوند از مومنان، جان ها و اموالشان را خریداری کرده است که [در برابرش] بهشت برای آنان باشد).
به همین سبب است که آیه مورد بحث، با کلمه "مِن" شورع شده که در اینجا برای تبعیض است؛ یعنی، تنها برخی از مردم هستند که قادرند به این کار فوق العاده دست زنند و در برابر این ایثار، فقط خشنودی خدا را طالب باشند. در آیه ۱۱۱ توبه، همه مومنان به معامله با خدا، در برابر بهشت جاویدان دعوت شده اند (برگرفته از تفسیر نمونه، ج۲، ص۷۹ و ۸۰)
۳- فضیلت سازی
معاویه به سبب دشمن عجیبی که با حضرت علی(ع) داشت،طبق روایتی، چنان از این فضیلت ناراحت بود که "سمره بن جندب" را با چهارصد هزار درهم تطمیع کرد که با حدیثی ساختگی بگوید: این آیه، درباره عبدالرحمان بن ملجم، قاتل حضرت علی(ع) نازل شده است!! آن منافق جنایت پیشه نیز چنین کرد؛ ولی همان طور که انتظار می رفت، حتی یک نفر این حدیث را نپذیرفت. (تفسیر نمونه به شرح نهج البلاغه بن ابی الحدید، جلد۴، ص۷۳)
۴- دو گروه متفاوت این آیه،
در شب هجرت پیغمبر خدا، درباره علی(ع) نازل شد؛ ولی مثل سایر آیایت، دارای یک حکم کلی و عمومی است. از آنجا که این آیه، برابر آیه سابق "ومن الناس من یعجبک..."(بقره، ۲۰۴) قرار گرفته است، معلوم می شود که این دسته از مردم، در مقابل دسته سابق هستند و صفاتشان نیز در نقطه مقابل آنان است.آن مردم، خودخواه، خودپسند و لجوج بودند که از راه نفاق، عزت و آبرویی به دست می آوردند! در ظاهر خود را خیرخواه و مومن نشان می دادند، اما در کردارشان، جز فساد در زمین و هلاکت مردم نبود. اما گروه دیگر تنها با خدا معامله می کنند و هرچه دارند-حتی جان خود را- به او می فروشند و جز رضا و خشنودی او، چیزی خریدار نیستند. (برگرفته از تفسیر نمونه، ج۲، ص۷۸ و ۷۹)۵- مصداق آیهگاهی باید برای احیای یک معروف یا محو یک منکر، جان را تسلیم کرد. حضرت علی(ع) فرمود: "کسی که در راه امر به معروف و نهی از منکر کشته شود، یکی از مصادیق این آیه است" (تفسیر نورالثقلین، ج۱،ص۲۰۵، حدیث ۷۶۳)
📢پیام‌ها
۱- نااهل، حرفش زیبا است و انسان را به تعجب وامی دارد؛ "ومن الناس من یعجبک قوله"؛ ولی مومن عملش دنیا را متعجب می کند (وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ) (تفسیر نور، ج۱،ص۲۳۶)
۲- یاد ایثارگران را زنده بداریم و بدانیم که پیش مرگِ اولیای خدا شدن یک ارزش است " وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی"(همان)۳- رأفت خداوند، بهترین پاداش است. خداوند برای هر کاری پاداشی قرار داده است، اما در این آیه می فرماید: " وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ" (همان)
🗄منبع: تفسیر همراه
