درس شماره: ۲۰
عنوان: قرض‌الحسنه


" مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَیُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا کَثِیرَةً وَاللَّهُ یَقْبِضُ وَیَبْسُطُ وَإِلَیْهِ تُرْجَعُونَ"

سوره بقره،آیه ۲۴۵
کیست به خدا قرض الحسنه ای دهد [و از اموالی که خدا به او بخشیده، انفاق کند] تا آن را برای او چندین برابر کند؟ و خداوند [روزی بندگان را] محدود یا گسترده می کند [و انفاق، هرگز باعث کمبود روزی آنها نمی شود] و به سوی او بازگردانده می شوید [و پاداش خواهید گرفت].

🖋مقدمه
روزی پیامبر اکرم(ص) فرمود: "هر کس صدقه ای بدهد، دو برابر آن را در بهشت خواهد داشت". ابوالدحداح انصاری عرض کرد: " ای رسول خدا! من دو باغ دارم اگر یکی از آنها را به عنوان صدقه بدهم، آیا دو برابر آن را در بهشت خواهم داشت؟". فرمود: "آری"، عرض کرد: "ام الدحداح نیز با من خواهد بود؟" فرمود: "آری". عرض کرد: "فرزندانم نیز با من هستند؟" فرمود: "آری". سپس او باغی را که بهتر بود، به عنوان صدقه به پیامبر(ص) داد.
آیه فوق نازل شد و صدقه او را برایش دو هزار هزار برابر معرفی کرد و این معنای " أَضْعَافًا کَثِیرَةً" است. ابوالدحداح بازگشت و همسرش ام الدحداح و فرزندان را در آن باغی دید که صدقه قرار داده بود. کنار در باغ ایستاد و نخواست وارد آن شود. همسرش را صدا زد و گفت: "من این باغ را صدقه قرار داده و دو برابرش را در بهشت خریداری کرده ام و تو و فرزندان نیز با من خواهید بود".
همسرش گفت: "مبارک است آنچه را فروخته و آنچه را خریده ای". همگی از باغ خارج شدند و آن را به پیامبر(ص) تسلیم کردند. پیامبر(ص) فرمود: "چه نخل های بسیاری در بهشت که شاخه هایش برای ابوالدحداح آویزان شده است" (تفسیر نمونه، ج۲،ص۲۲۳و۲۲۴)

واژه ها
قرض: قطع کردن
اضعاف: چند برابر (جمع ضعف)
یقبض: می گیرد، امساک می کند (فعل مضارع از ماده قبض)
یبسط: گشایش می دهد، می گستراند (فعل مضارع از ماده بسط)

نکات تفسیری
۱- وام به خدا دادن
وام دادن به خدا، هفت بار در قرآن آمده و هر انفاقی در راه خدا را شامل می شود: مانند کمک به نیازمندان و حمایت از محرومان و انفاق هایی که در راه جهاد می شود. (تفسیر نمونه، ج۲، ص۲۲۴و۲۲۵)
۲- اهمیت مسأله انفاق
در چندین آیه از قرآن کریم (از جمله این آیه) درباره انفاق در راه خدا، تعبیر قرض به پروردگار به کار رفته است و این، نهایت لطف خداوند نسبت به بندگان است. از سوی دیگر، اهمیت مسأله انفاق را می رساند. مالک حقیقی همه هستی او است و انسانها، تنها به عنوان نمایندگی خداوند، در بخش کوچکی از آن تصرف می کنند. چنان که در آیه هفتم سوره حدید می خوانیم : " آمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَأَنْفِقُوا مِمَّا جَعَلَکُمْ مُسْتَخْلَفِینَ فِیهِ" (به خدا و رسولش ایمان بیاورید و از آنچه خداوند، شا را در آن، نماینده خود ساخته، انفاق کنید)
با این حال، از بنده خود قرض می خواهد، آن هم قرضی با چنین سود فراوان. حضرت علی(ع) می فرماید: "و استقرضکم و له خزائن السموات و الارض و هو الغنی الحمید و انما اراد ان یبلوکم ایکم احسن عملا"؛ (خداوند، از شما درخواست قرض کرده است؛ در حالی که گنج های آُمان و زمین از آن او است و بی نیاز و ستوده است[آری، اینها نه از روی نیاز او است، بلکه] می خواهد شما را بیازماید که کدام نیکوکارترید) (نهج البلاغه، خطبه ۱۸۳).
۳- پاداش انفاق کنندگان
خداوند به جای فرمان به قرض دادن، می پرسد، "کیست به خداوند قرض دهد؟" تا مردم احساس اجبار و اکراه نکنند و با میل و رغبت، به دیگران قرض دهند، از آنجا که انسان، غریزه منفعت طلبی دارد، خداوند برای تحریک انسان، از این غریزه استفاده کرده، می فرماید: "فیضاعفه اضعافا" (تفسیر نمونه، ج۱،ص۳۸۶)
واژه "اضعاف" در آیه به صورت جمع آمده و با کلمه "کثیره" تاکید شده است و علاوع بر آن، جمله "یضاعف" نیز تاکید بیشتری را از "یضعف" می رساند. از مجموع این موارد استفاده می شود که خداوند برای انفاق کنندگان، پاداش بسیار فراوانی قرار داده است. (تفسیر نمونه، ج۲،ص۳۳۵ و تفسیر نور، ج۱،ص۳۸۶)
هنگامی که آیه " مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیْرٌ مِنْهَا" نمل، ۸۹؛ نازل شد، پیامبر(ص) از خداوند تقاضای ازدیاد کرد؛ آیه " فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا" انعام، ۱۶۰(ده برابر برای او پاداش است) نازل شد. باز درخواست ازدیاد کرد، آیه قرض الحسنه با جمله "اضعافا کثیره" نازل شد. پیامبر(ص) دریافت، کثیری که خداوند مقدر کند، قابل شمارش نیست.
۴- نهی از برداشت نادرست
جلو بدآموزی و سوءبرداشت باید گرفته شود؛ اگر در ابتدای آیه، خداوند با لحنی عاطفی از مردم قرض می خواهد، به دنبال آن، می فرماید : " وَاللَّهُ یَقْبِضُ وَیَبْسُطُ" تا مبادا گروهی همچون یهود خیال کنند خداوند فقیر است و بگویند : " إِنَّ اللَّهَ فَقِیرٌ وَنَحْنُ أَغْنِیَاءُ" (آل عمران، ۱۸۱). همچنین بدانند که قرض گرفتن، برای رشد انسان است، نه به دلیل نیاز او.
منافقان گفتند: به مسلمانان انفاق نکنید تا از اطراف رسول خدا پراکنده شوند؛ قرآن در جواب آنها فرمود: آنها در چه باوری هستند؟ مگر نمی دانند خزاین آسمان و زمین در دست خداوند است؟!(تفسیر نور، ج۱، ص۳۸۷)
۵- پاداش دو سرا
پاداش قرض دهندگان، هم در دنیا و هم در آخرت است، زیرا در کنار "اضعافا کثیره" می فرماید:" الیه ترجعون" . گویی حساب قیامت جدا از پاداش دنیوی است.(همان)
اینکه از صفات خدا تعالی، سه صفت (قبض، بسط و مرجعیت) او را آورده، می خواهد بفهماند که آنچه در راه خدا می دهند، باطل نمی شود و بعید نیست چند برابر شود؛ برای اینکه گیرنده آن، خداوند است و او هرچه بخواهد ناقض می کند و هرچه را بخواهد، افزایش می دهد و شما به سوی او باز می گردید و آن زیاد شده را پس می گیرد. (ترجمه المیزان، ج۲،ص۴۳۲)
البته این افزونی یا نقصان، بر طبق ضوابط دقیقی است که در جای خود بیان شده است.

پیام ها
۱- کمک به خلق خدا، کمک به خداوند است. "یُقرِض الناس" به جای "یقرض الناس".
۲- برای ترغیب مردم به کارهای خیر، تشویق لازم است.
۳- اگر گشایش و تنگدستی را به دست خدا بدانیم و اینکه به سوی او باز می گردیم و هر چه دادیم پس می گیریم، راحت انفاق می کنیم. (تفسیر نور، ج۱،ص۳۸۸)

🗄منبع: تفسیر همراه