درس شماره: ۲۳
عنوان: بیم از فقر

"الشَّیْطَانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَیَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشَاءِ وَاللَّهُ یَعِدُکُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَفَضْلًا وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ"
سوره بقره، آیه ۲۶۸
شیطان، [هنگام انفاق)، به شما وعده فقر و نیازمندی می دهد، و به فحشا [و زشتی ها] دعوت می کند؛ ولی خدا از جانب خود، وعده آمرزش و فزونی به شما می دهد، و خدا گشایشگری دانا است.

🖋مقدمه
آیات فراوانی در قرآن، از جمله این آیات، درباره انفاق، شرایط و پاداش آن است و این که انفاق، باید خالی از منت، آزار، ریاکاری و از درآمد پاکیزه باشد. در این آیه، خداوند یکی از عوامل مهم گناه را مطرح کرده و آن، ترک انفاق، به سبب ترس از فقر است که آن را وعده شیطانی دانسته است. زیرا برخی از گناهان به ویژه مفاسد اقتصادی، به دلیل بیم از فقر است.

📋واژه ها
یعد: وعده می دهد (فعل مضارع از ماده وعد)
فحشاء: کار زشت و بسیار قبیح؛ گناه آشکار
فضل: فزونی
مغفره: آمرزش
واسع: گسترش دهنده (اسم فاعل از ماده وسع

📌نکات تفسیری
۱- ارتباط ترک انفاق و پیدایش فحشا
از آیه استفاده می شود نوعی ارتباط میان "ترک انفاق" و "انجام فحشا" وجود دارد. از مصادیق فحشاء بخل است. در این صورت ارتباط آن، این است که : ترک بخشش های مالی-که شامل زکات، خمس و صدقه و ... می شود- صفت بخل را که از بدترین صفات است، در انسان پدید می آورد. در نتیجه، کار انسان به جایی می رسد که واجبات مالی را به آسانی زیر پا می گذارد و این کفر به خدای عظیم است. (ترجمه المیزان، ج۲،ص۶۰۵)
اگر فحشا را به معنای مطلق گناه، یا گناه جنسی بگیریم، باز ارتباط آن با ترک انفاق بر کسی پوشیده نیست، زیرا سرچشمه بسیاری از گناهان و بی عفتی ها، فقر و تهیدستی است. (نمونه، ج۲،ص۳۳۸) ترک انفاق، باعث می شود مستمندان در مهلکه فقر بیفتند و از این راه جانهایی تلف، آبروهایی هتک و بازار جنایت و فحشا رواج یابد.
۲- ضمنانت اجرایی (والله واسع علیم)
این جمله، به منزله ضمانت وعده الهی است. زیرا خداوند، دارای قدرت وسیع و علم بی پایان است. پس می تواند به وعده های خویش عمل کند. حال آیا وعده الهی را با پشتوانه قدرت و دانایی مطلق باید شنید؟ یا وعده های پوچ و عاری از حقیقت شیطان را ؟!

📢پیام‌ها
۱- با موانع انفاق و افکار شیطانی مبارزه کنیم و در برابر ترس از فقر، به یاد فضل و گستردگی الطاف خدا باشید. (تفسیر نور، ج۱،ص۴۳۲)
۲- هر فکر و توهمی که برای انسان، تنگ نظری، بخل و حرص و اثر منفی داشته باشد، شیطانی است و هر فکری که الهام بخش حرکت، نشاط و سعه‌ی صدر باشد، الهی است.
۳- کسانی که انسان را از انفاق باز می دارند و از آینده می ترسانند، ولی به گناهان تشویق می کنند، شیطانند.
۴- نیاز ما به مغفرت الهی در آخرت، به مراتب بیشتر از نیاز مادی در دنیا است. مبادا مغفرت الهی را با خیال رفاه در زندگی مبادله کنیم.
۵- ترک انفاق، از مصادیق فحشا و زشتی است، و انفاق سبب توسعه رزق و آمرزش گناهان است. (تفسیر راهنما، ج۲،ص۲۵۲)

🗄منبع: تفسیر همراه