عنوان: مقام ابرار
لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَیْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ
سوره آل عمران،آیه ۹۲
هرگز به نیکی[راستین] دست نیابید مگر آنکه از آنچه دوست دارید، انفاق کنید و هر چه انفاق کنید، خدا به آن داناست.
🖋مقدمه
"ابرار" از جمله گروه هایی هستند که قرآن مجید آنها را دارای مقامی ارجمند دانسته است. به گونه ای که خداوند درخواست همراهی با آنان را نشانه خردمندان اعلام کرده است:
" إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ لَآیَاتٍ لِأُولِی الْأَلْبَابِ"؛ آل عمران،۱۹۰
" رَبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِیًا یُنَادِی لِلْإِیمَانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّکُمْ فَآمَنَّا رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَکَفِّرْ عَنَّا سَیِّئَاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الْأَبْرَارِ"؛ آل عمران، ۱۹۳
همچنین آنان را غرق در نعمت های الهی دانسته است: (إِنَّ الْأَبْرَارَ لَفِی نَعِیمٍ)؛ المطففین،۲۲
ولی چگونه می توان به درجه ابرار راه یافت؟ آیا تنها با عبادات بدنی و اعمال دیگر می توان به آن منزلت راه یافت؟ آیه ۹۲ آل عمران یکی از شرایط مهم رسیدن به آن نقطه کمال را بیان کرده است.
📋واژه ها
لن تنالوا: هرگز دست نمی یابید (فعل مضارع از ماده نیل)
البرّ: نیکی (درجه کامل نیکی)، خیر گسترده
تحبّون: دوست دارید (فعل مضارع از ماده حبّ)
علیم: دانای کامل (صفت مشبهه از ماده علم)
📌نکات تفسیری
۱- شرایط رسید به مقام برّ
برای رسیدن به مقام "برّ" شرایطی لازم است که از جمله مهمترین آنها انفاق است. از همین رو، در این آیه از حرف "لَن" استفاده شده که معنای نفی ابدی دارد؛ البته نه هر اتفاقی بلکه انفاق از آنچه محبوب و مورد علاقه انسان است.
البته انفاق شرایط دیگری نیز دارد، از جمله:
الف. باید از مال حلال و پاکیزه باشد" یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِنْ طَیِّبَاتِ مَا کَسَبْتُمْ"؛ بقره،۲۶۷
ب. با هیچ منّت و آزاری همراه نباشد: "لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِکُمْ بِالْمَنِّ وَالْأَذَى"؛ بقره،۲۶۴
ج. انفاق کننده انتظار مزد و قدردانی از طرف گیرنده انفاق را نداشته باشد: " إِنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنْکُمْ جَزَاءً وَلَا شُکُورًا "؛ انسان، ۹
۲- آثار انفاق
آثار انفاق تنها در زدودن فقر و کمک به نیازمندان خلاصه نمی شود، بلکه ارتقای معنوی و روحی انفاق کننده را نیز در بر دارد. زیرا انسان با انفاق از چیزهای مورد علاقه خود می‌گذرد و این موجب شکوفایی روح سخاوت و گذشت شده و او را از بند اسارت‌های مختلف می رهاند.
۳- داستانهای شنیدنی در عمل به این آیه
الف. وقتی حضرت فاطمه(س) را در شب عروسی به خانه شوهر می برند. فقیری از حضرت پیراهن کهنه ای خواست. فاطمه زهرا(س) به یاد آیه شریفه " لن تنالوا البر حتی تنفقوا مما تحبون" افتاده و همان پیراهن جدید عروسی‌اش را انفاق کرد.
ب. زمانی که این آیه نازل شد، ابوطلحه انصاری به پیامبر خدا(ص) عرض کرد: ای رسول خدا، من باغی در مدینه دارم که از همه اموالم آن را بیشتر دوست دارم، آیا آن را صدقه دهم؟ حضرت فرمودند: آفرین، آفرین، این مال سودمند است، من صلاح می دانم که آن را به نزدیک ترین خویشان خود انفاق کنی. ابوطلحه این سخن را پذیرفت و آن را در بین خویشان خود تقسیم کرد.
۴- ائمه معصومین(ع) مصداق کامل برّ
امام صادق(ع) از پدر خویش امام باقر(ع) نقل فرموده که آن حضرت گفت: "کسی که سال بر او بگذرد و از اموال خود چیزی به ما نرساند، (برای ترویج دین و کمک به نیازمندان) کم یا زیاد؛ خداوند در قیامت به او نظر رحمت نمی کند، مگر آنکه او را عفو نماید. سپس فرمود: ای مفضل! این واجبی است که خداوند بر شیعیان ما در کتاب خود واجب کرده است؛ آنجا که می فرماید: "لن تنالوا البر حتی تنفقوا مما تحبون" ما برّ و تقوا و راه هدایت و باب تقوا هستیم و دعای ما از خداوند پوشیده نیست(مستجاب است)..." (تفسیر عیاشی، ج۱،ص۱۸۴)
📢پیام‌ها
۱- برای رسیدن به مقام نیکی لازم نیست همه دارایی انفاق شود، بلکه با انفاق بخشی از آن نیز می توان به مقام برّ رسید/ "مما تحبون (من در مما برای تبعیض است).
۲- خداوند به همه چیز آگاه است؛ از جمله انفاق‌های انسان. او آگاه است که فرد از چه چیز انفاق می کند، آیا آن مورد علاقه او است؟ یا چیزی است که به کار او نمی آید و می خواهد آن را از خود دور سازد؟ از سوی د یگر، چون خدای متعال آگاه است، پاداش انفاق کننده را می دهد و عمل او را ثبت و ضبط می کند (فان الله به علیم).
۳- بهترین چیز دوست داشتنی برای انسان، جان است. بنابراین شهیدان که جان خود را در راه خدا تقدیم می‌کنند، به بالاترین مقام برّ م رسند. (تفسیر راهنما، ج۲،ص۱۱۲)
۴- توجه دادن به ثبت کارهای نیک انسان، از روشهای قرآن برای تشویق به نیکی هاست. (تفسیر راهنما، ج۲،ص۵۳۶)
🗄منبع: تفسیر همراه
