درسهای برگزیده قرآن

وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَکُنْتُمْ عَلَى شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَکُمْ مِنْهَا کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ
سوره آل عمران،آیه ۱۰۳
و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت خدا را بر خود یاد کنیدِ، آنگاه که دشمنان یکدیگر بودید؛ پس خداوند میان دلهایتان الفت انداخت و در سایه نعمت او برادران یکدیگر شدید، و بر لب پرتگاهی از آتش بودید، پس شما را از آن نجات داد و اینگونه خداوند آیات خود را برای شما بیان می کند، شاید هدایت شوید.

🖋مقدمه
اتحاد و یکپارچگی امت اسلام، از مسائل بسیار مهمی است که قرآن نسبت به آن توجه خاصی دارد و به روشهای مختلف مردم را به سوی آن هدایت می کند. در این راستا قوانین و احکامی را وضع نموده که مردم را عملا به سوی یکپارچگی جامعه هدایت می کند. نماز جماعت، نماز جمعه، نماز عید، مناسک حج و ... نمونه هایی از این فراخوان الهی به سوی وحدت و یکپارچگی است. این آیه نیز سخن از اتحاد و همبستگی به میان آورده و به بعضی از ویژگی ها و آثار آن پرداخته که بسیار قابل توجه است.

📋واژه ها
حبل: ریسمان
حبل الله: هر وسیله ای که باعث ارتباط با ذات خدا باشد.
أَصْبَحْتُمْ: صبح کردید (فعل ماضی از ماده صبح، باب افعال)
شَفا: لبه چاه یا خندق
حفره: گودال
الف: الفت و انس (فعل ماضی از ماده الف، باب تفعیل)
أَنْقَذَ: نجات داد (فعل ماضی از ماده نقد، باب افعال)

📌نکات تفسیری
۱- دعوت به سوی اتحاد
این بخش از آیه قرآن "واعتصموا" همه مردم را به اجتماع، گرد محور "حبل الله" دعوت کرده است تا همه به ریسمان الهی چنگ زده و از آن متفرق نشوند؛ زیرا این تجمع مایه سعادت و خوشبختی عمومی جامعه خواهد شد؛ چرا که حبل الله همان چیزی است که راه سعادت را به آنها نشان خواهد داد و عبور از گذرگاه‌های خطرناک را برایشان سهل و آسان خواهد نمود و دوست و دشمن را به خوبی معرفی خواهد کرد، تا انسان دچار سردرگمی نشود.
۲- ریسمان الهی چیست؟
درباره "حبل الله" بعضی گفته اند: منظور از آن قرآن است و به باور بعضی اسلام، و برخی نیز گفته اند: منظور خاندان پیامبر و ائمه معصومین(ع) هستند. در روایاتی که از پیامبر و ائمه معصومین نقل شده نیز تعبیرهای گوناگون دیده می شود.
در تفسیر "درالمنثور" از پیامبر(ص) نقل شده که فرمودند: "حبل الله، قرآن است (سیوطی، الدرر المنثور، ج۲،ص۶۰) و در تفسیر عیاشی از امام باقر(ع) نقل شده : "ریسمان الهی، آل محمد(ص) می باشند (تفسیر عیاشی، ج۱،ص۱۰۲).
این تفاسیر و روایات با یکدیگر هم معنا هستند، زیرا منظور از ریسمان الهی هرگونه وسیله ارتباط با ذات پاک خدا است؛ خواه این وسیله، اسلام باشد یا قرآن، یا پیامبر و یا اهل بیت او. این موارد هر کدام از یک وجهه به یک حقیقت نگریسته اند. کلیت ا سلام که شامل همه خیر است، قرآن هدایتگر به اسلام، و اهل بیت تجلی عینی اسلامند.
تعبیر حبل‌الله به این حقیقت اشاره دارد که انسان در شرایط عادی، بدون داشتن راهنما در قعر درّه غرایز سرکش و جهل و نادانی باقی می ماند و برای نجات از آن به ریسمان محکمی نیاز دارد که به آن چنگ زند و بیرون آید. این رشته همان ارتباط با خدا از طریق قرآن و آورنده آن و جانشینان او می باشد. (تفسیر نمونه، ج۳،ص۲۹، با مقداری افزوده)
۳- چه دلیلی بر لزوم تمسّک به ریسمان الهی وجود دارد؟
خداوند دو دلیل برای آن بیان نموده است:
دلیل اول؛ یادآوری تجربه ای است که گذشتگان به آن مبتلا بودند و آن چشیدن تلخی‌های دشمنی با یکدیگر در گذشته است. خداوند پس از یادآوری این دشمنی می فرماید: خدا شما را به یکدیگر مهربان کرد و در سایه نعمت او با هم برادر شدید (وَاذْکُرُوا ... فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا).
دلیل دوم؛ تمسّک به ریسمان الهی و ایمان آوردن به خداوند سبب شد که از لبه پرتگاه های آتش رهایی یابید و از افتادن در آتش دوزخ که بیش از یک گام با آن فاصله نبود، خلاص شوید، پس برای تداوم این رهایی و نجات لازم است که باز هم به ریسمان الهی چنگ زنید و از آن پراکنده نشوید. (برگرفته از ترجمه تفسیر المیزان، ج۳،ص۵۷۵)

📢پیام‌ها
۱- وحدت که محور آن باید حبل‌الله باشد، وظیفه ای الهی است.
۲- نزدیک کردن دلها به هم به دست خداست و اگر همه سرمایه های زمین را خرج کنید، نمی توانید بدون خواست او بین دلها ایجاد الفت نمایید.
۳- تفرقه و دشمنی، پرتگاه و گودال آتش است. (تفسیر نور، ج۲،ص۱۲۴)
۴- اگر اعتصام به حبل‌الله فراگیر باشد "جمیعا" زمینه تفرقه از بین می رود.
۵- وحدت و همدلی از نعمت های بزرگ و ویژه خداوند است.
۶- اختلاف و تفرقه در هر جامعه، نشانه دوری از نعمت خداوند و پرتگاهی بسیار خطرناک است.

🗄منبع: تفسیر همراه