درسهای برگزیده قرآن

" فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ"
سوره آل عمران، آیه ۱۵۹
از پرتو رحمت الهی در برابر آنان نرم[و مهربان] شدی و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو پراکنده می شدند؛ بنابراین، آنها را عفو کن و برای آنها آمرزش بخواه و در کارها با آنها مشورت کن؛ اما هنگامی که تصمیم گرفتی [قاطع باش و] بر خدا توکل کن؛ زیرا خداوند متوکلان را دوست دارد.

🖋مقدمه
از آنجا که قرآن کتاب سعادت و آیین رستگاری بشریت است، برای همه اقشار جامعه به ویژه حاکمان و رهبران جامعه، برنامه ها و راهکارهایی را بیان فرموده تا در پرتو عمل به آن و پیمودن آن راه، در کارها موفق تر و به سعادت نزدیک تر شوند. آیه فوق به برخی ویژگی های رهبر و حاکم الهی اشاره دارد.

📋 واژه ها
لنت: نرم‌خو شدی (فعل ماضی از ماده لین)
فظّ: تندخو، بدخلق، خشن
انقضوا: متفرق و پراکنده می شوند (فعل ماضی از ماده فض، باب انفعال)
فضّ: پراکنده شدن، - َلانْفَضُّوا-حتما پراکنده می شوند.

📌نکات تفسیری
ویژگی‌های رهبر و مدیران حکومت
۱- نرم‌خویی و مهربانی
یکی از ویژگی های رهبر و پیشوای الهی، مهربانی با زیردستان است و اینکه نسبت به خطاها و اشتباه‌های آنان با رأفت برخورد نماید، تا در حفظ یاران و دوستان خویش توفیق یابد.
خداوند در این بخش از آیه، خطاب به پیامبر اکرم(ص) می فرماید: ای پیامبر! اگر عنایت خداوند نبود و شما را نسبت به زیردستان ملایم و مهربان نمی کرد، مردم از اطراف شما پراکنده می شدند.
عده ای از مسلمانان در جنگ احد، اطراف پیامبر(ص) را خالی کرده و ایشان را تنها گذاشته بودند، ولی پس از جنگ، از کار خود پشیمان شده و برای عذرخواهی نزد آن حضرت آمدند. خداوند با عنایت خویش قلب پیامبر(ص) را نسبت به آنها مهربان گرداند و این سبب جمع شدن یاران به گرد پیامبر(ص) شد.
خداوند می فرماید: "اگر مهربانی ات نبود و سخت دل بودی، همه از اطرافت پراکنده می شدند" (فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ...لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ).
۲- عفو و بخشش
رهبر و مدیر باید با عفو و گذشت باشد و از خطاهایی که نسبت به شخص مدیر انجام می گیرد، بگذرد. زیرا این نوع برخورد باعث جذب انسانهای خطاکار شده و آنها را در تبعیت از مدیر ترغیب می نماید. اگر این خطا و اشتباه نسبت به دیگران انجام گرفت، واسطه شده و برای آنان طلب بخشش نماید؛ چنان که خداوند به پیامبر(ص) می فرماید: ای پیامبر! آنها را ببخش و از من برای آنها طلب عفو نما؛ " فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ" زیرا آنها که از پیامبر(ص) حمایت نکردند، در حقیقت معصیت خدا را کرده اند.
۳- مشورت در امور
یکی دیگر از ویژگی‌های مدیران موفق، مشورت کردن با انسانهای آگاه است. این عمل نشانه زیرکی و دانایی مدیر است؛ چنانکه امیرالمومنین(ع) فرمودند: "کسی که افراد بزرگ مشورت کند، در عقل آنها شریک شده است". (نهج البلاغه، حکمت ۱۶۱)
اگر خداوند پیامبرش را به مشورت امر می کند، به این معنا نیست که پیامبر توان انتخاب صحیح را نداشته و خدا نمی خواهد او را یاری نماید. بلکه می خواهد روح مشورت را در میان مسلمانان زنده کند و در نتیجه مسلمانان خود را شریک در تصمیمات اجرایی پیامبر بدانند و او را در این کار یاری رسانند.
۴- توکل بر خدا " فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ"
مدیر و رهبر موفق پس از مشورت و بررسی نظریات مختلف، بهترین نظر را انتخاب کرده و با عزمی راسخ و استوار به انجام آن کار می پردازد. در اینجاست که مدیر باید مطلب بسیار مهم دیگری را مدّ نظر داشته باشد ، و آن توکل بر خداست؛ یعنی در عین فراهم نمودن اسباب و وسایل عادی، استمداد از قدرت بی پایان پروردگار را فراموش نکند؛ زیرا این توجه مخصوص، آرامش و اطمینان و نیروی فوق العاده روحی و معنوی به انسان می بخشد و در رویارویی با مشکلات اثر بزرگی خواهد داشت.(تفسیر نمونه، ج۳،ص۱۴۹)

📢پیام‌ها
۱- نرمش با مردم، هدیه ای الهی است و افراد خشن و سخت‌گیر از این موهبت محروم‌اند و نمی توانند مردم داری کنند.
۲- رهبر و مدیر موفق همانند پدری مهربان است که نسبت به زیردستان رئوف است و برای آنها طلب مغفرت می کند (فاعف عنهم و استغفرلهم).
۳- مدیریت صحیح، نیازمند عزمی استوار و توکل و اعتماد بر خداست.
۴- بدخلقی و سنگدلی موجب گریز مردم و پراکنده شدن آنان می گردد.
۵- مشورت از اصول اساسی مدیریت و موجب دلگرمی مردم و تصمیم گیری مناسب‌تر است.

🗄منبع: تفسیر همراه