عنوان: مرگ و رستگاری
" کُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ وَإِنَّمَا تُوَفَّوْنَ أُجُورَکُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ وَأُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فَازَ وَمَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ"
سوره آل عمران، آیه ۱۸۵
هر نفسی چشنده مرگ است و شما پاداش خود را به طور کامل در روز قیامت خواهید گرفت. آنها که از آتش [دوزخ] دور شده و به بهشت وارد شوند، نجات یافته و رستگار شده اند و زندگی دنیا چیزی جز سرمایه فریب نیست.
🖋مقدمه
خداوند انسان را برای رسیدن به کمالات آفرید. ولی از آنجا که انسان در همه لحظات زندگی درگیر جذبه های زیبای دنیوی است و برای رسیدن به کمال مطلوب باید از گذرگاه‌های طبیعت دنیایی و غرایز نفسانی بگذرد؛ از این رو به هشدارهایی نیازمند است تا جلوه های فریبنده دنیا او را متوقف نسازد. از جمله این هشدارها، بیان فانی بودن زندگی دنیوی و پایان پذیرفتن خوشی ها و لذت های دنیا، با حادثه مرگ است. حتی اگر ما مرگ را فراموش کنیم، مرگ ما را فراموش نمی کند و روزی به سراغ ما می آید.
📋واژه ها
تُوَفَّوْنَ: به طور کامل به شما داده می شود (فعل مضارع از ماده وفی، باب تفعل)
زُحْزِحَ: دور نگاه داشته شد (فعل ماضی از ماده زحزح، رباعی مجرّد)فاز: رستگار شد (فعل ماضی از ماده فوز)
📌نکات تفسیری
۱- چرا فرمود مرگ را می چشند؟
تعبیر چشیدن به احساس کامل اشاره دارد؛ زیرا گاه می شود انسان غذایی را با چشم می بیند و با دست لمس می کند، ولی این‌ها هیچ کدام احساس کامل نیست، مگر زمانی که به وسیله ذائقه خود آن را بچشد. (تفسیر نمونه، ج۳،ص۲۰۱)نکته دیگر اینکه، نفس فقط مرگ را می چشد، یعنی مرگ را به طور کامل درک نمی کند؛ بلکه فقط به مقدار چشیدن آن را در می یابد.در غیر این صورت و احاطه مرگ بر نفس، دیگر راه بازگشت و حیات دیگر در سرای آخرت برای او نبود.
۲- بازتاب اعمال بعد از مرگ چگونه است؟
پس از آنکه فرمود: مرگ حتمی و انکارناپذیر است، توجه می دهد که البته مرگ، آخر کار انسان نیست که با آن همه چیز تمام بشود، بلکه مرگ فقط مرحله نهایی زندگی دنیایی انسان است. ولی همانگونه که انسان در این دنیا اگر توپی را به دیوار بزند، به سوی او بازمی‌گردد، بازتاب اعمال خوب و بد انسان نیز در جهان آخرت به سوی او بازمی‌گردد؛ بازگشتی کامل که در آن هیچ ریز و درشتی از اعمال انسان فروگذار نمی شود. (لَا یُغَادِرُ صَغِیرَةً وَلَا کَبِیرَةً إِلَّا أَحْصَاهَا؛ کهف،۴۹) جمله " ِنَّمَا تُوَفَّوْنَ أُجُورَکُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ" یعنی بدون کم و کاست(به نحو کامل) باطن اعمال خویش را که در دنیا نمی توانستند با چشم ظاهری ببیند، در آنجا به گونه ای کامل به او نشان می دهند. بازتاب اعمال نیک را به صورت روح و ریحان و بازتاب اعمال زشت را به صورت نامطلوب به سوی او بازمی‌گردانند.
۳- آیا داخل بهشت شدن برای انسان کمال است؟
بعضی افراد وقتی روایت تقسیم عبادت را به عبادت عبید، عبادت تجار و عبادت احرار (کافی، ج۲،ص۴) می خوانند، تصور می کنند که اگر انسان خدا را عبادت کند، برای رسیدن به نعمت های زیبای بهشتی و نجات از جهنم، عبادتش کم ارزش است، در حالی که اگر انسان به نعمت های زیبای بهشتی از قبیل حور و قصور برسد، این خود برای انسان کمال است؛ خداوند متعال در این فراز از آیه شریفه بعد از آنکه فرمود: در دادن اجر شما کم نمی گذاریم، به انسانها توجه می دهد که رسیدن به نعمت های الهی در قیامت کمال است: " فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ وَأُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فَازَ"؛ کسی که در دنیا کاری کند که با اعمالش از آتش سوزان جهنم نجات یابد و سعادت دخول در بهشت برایش حاصل گردد، این خود کمالی زیبا و مطلوب است/ گرچه برترین عبادتها، عبادت احرار است.
۴- چه کسانی در دنیا ضرر می کنند؟
بعد از آنکه فرمود: رسیدن به بهشت و رهایی از جهنم معیار سعادت و شقاوت است، در فراز آخر آیه (وَمَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ) به انسانهایی که حیات را منحصر در زندگی دنیا می پندارند و جهان باقی پس از مرگ را نادیده می گیرند، توجه می دهد که زندگانی هنگامی زیباست که برای انسان منشأ خیر و برکت گردد و سعادت جاویدان انسان را تأمین کند. ولی زندگانی دنیا و بهره های زودگذر آن که برای انسان ماندگار نیست، سرمایه ای جز فریب عاید انسان نمی کند؛ مانند لذتی که در پی آن گرفتاریهای بزرگ باشد.
📢پیام‌ها
۱- مرگ عدم نیست، بلکه امری وجودی و قابل چشیدن و انتقال از دنیا به آخرت است (ذائقه الموت).
۲- گناهان و عوامل سوق دهنده به دوزخ، دارای جاذبه هایی است که باید انسان با نیروی ایمان و عمل صالح خود را از آن برهاند. (تفسیر نور، ج۲،ص۲۱۶)
۳- جزای کامل اعمال در آخرت است و پاداش‌های دنیوی در مقابل آخرت ناچیز می باشد.
۴- زندگی دنیا، در صورت غفلت از آخرت خیری جز فریب نیست.
🗄منبع: تفسیر همراه
