عنوان: اموال یتیمان
" إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَى ظُلْمًا إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیرًا"
سوره نساء، آیه ۱۰
در حقیقت کسانی که اموال یتیمان را به ستم می خورند، جز این نیست که آتشی در درونشان می خورند و به زودی در شعله فروزان [آتش] درآیند [و بسوزند].
🖋مقدمه
خداوند در وجود انسان حبّ نفس را قرار داده است. این غریزه الهی زمینه ساز تکامل مادی و معنوی در او است؛ ولی حبّ نفس، انسانهای سست ایمان را به منفعت طلبی‌های غیرمعقول می کشاند، به گناهان آلوده می کند و از جمله این گناهان، دستبرد به اموال یتیمان بی‌پناه است. پروردگار متعال در حمایت از این بی‌پناهان و برای گرفتار نشدن عده ای به پیامد دستبرد به اموال آنها، هشدار داده است.
📋واژه‌ها
یتامی: به کودکانی که قبل از بلوغ، پدرشان را از دست داده اند، گفته می شود. (جمع یتیم)
یصلون: عرضه می کنند، به آتش برای سوزاندن و بریان کردن نزدیک می کنند. (فعل مضارع از ماده صلی)
سعیر: افروخته شده؛ سعیر از نام‌های جهنم است؛ زیرا آتش آن افروخته شده و فروزان است. (از ماده سعر)
📌نکات تفسیری
۱- چرا اسلام به یتیم توجه ویژه دارد؟
اگر چه ظلم، با همه انواع آن در مورد هر فردی زشت و ناپسند است، ولی ظلم در حق ضعیفی که قدرتی بر دفاع از خویش ندارد و بی پناه است، زشت تر و ناپسندتر می باشد؛ از این رو، با تعبیر " وَلَا تَقْرَبُوا مَالَ الْیَتِیمِ" (به مال یتیم نزدیک نشوید) (اسراء،۳۴) شدت حرمت آن را تذکر داده که مبادا دامن انسان به این ظلم بزرگ آلوده شود.
۲- ضرورت حساسیت در ارتباط با اموال یتیمان
از امام صادق(ع) نقل شده، هنگامی که آیه " وَلَا تَقْرَبُوا مَالَ الْیَتِیمِ إِلَّا بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ " (به مال یتیمان جز به بهترین شیوه نزدیک نشوید) (اسراء، ۳۴) و آیه " إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَى ظُلْمًا إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیرًا" نازل شد، مردمی که یتیمی در خانه داشتند، از کفالت وی فاصله گرفتند و او را به حال خود گذاشتند. حتی گروهی که آنان را از خانه خود بیرون نکردند، در خانه برای آنان وضعی به وجود آورده بودند که کمتر از بیرون کردن نبود؛ زیرا غذای او را که از مال خودش تهیه می شد، با غذای خود مخلوط نمی کردند و حتی جداگانه برای او غذا می پختند و پس از آنکه یتیم در گوشه ای از اطاق غذای مخصوص خویش را می خورد، اگر اضافه می آمد، برای او ذخیره می کردند تا دفعه بعد بخورد و اگر فاسد می شد، دور می ریختند. (تفسیر نمونه، ج۲،ص۱۱۷)همه این کارها برای آن بود که گرفتار مسئولیت خوردن مال یتیم نشوند؛ از این رو خدمت پیامبر آمدند و مسئله را بازگو کردند. آیه شریفه "وَیَسْأَلُونَکَ عَنِ الْیَتَامَى قُلْ إِصْلَاحٌ لَهُمْ خَیْرٌ وَإِنْ تُخَالِطُوهُمْ فَإِخْوَانُکُمْ وَاللَّهُ یَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ" (بقره،۲۲۰) نازل شد و بیان فرمود که: هر تصرفی در مال یتیم ظالمانه نیست؛ تصرفی ظالمانه است که از سر دشمنی و یا منفعت‌طلبی باشد ولی آنجا که انسان دنبال منفعت یتیم باشد، چه منفعت‌های مادی یا معنوی، تصرف در این موارد ظالمانه نیست و انسان از پیامدهای ظلم به یتیم در امان است.
۳- بازتاب خوردن مال یتیم در آخرت چیست؟
در پایان آیه، پروردگار متعال برای حفظ اموال یتیمان، به انسانها توجه می دهد که چهره واقعی خوردن مال یتیم، در قیامت به صورت خوردن آتش سوزان مجسم می شود؛ " إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَارًا" چرا که چهره واقعی عمل، تناسب خاصی با کیفیت ظاهری عمل دارد. همان گونه که خوردن مال یتیم و غصب حقوق او قلب او را می سوزاند و روح او را آزار می دهد، چهره واقعی این عمل آتش سوزان است. (تفسیر نمونه، ج۳،ص۲۸۱)همچنین آیه شریفه با "سَیَصْلَوْنَ" (سین بر سر فعل مضارع) توجه می دهد که بازتاب خوردن اموال بی پناهان خیلی سریع‌تر از گناهان دیگر است، و آتش آن آتشی است که تا اعماق وجود را می سوزاند.
📢پیام‌ها
۱- حضور در منزل ایتام و استفاده از مال آنها در صورتی که مایه زیان آنان نباشد، اشکالی ندارد. (برگرفته از تفسیر نور، ج۲،ص۲۴۹)
۲- قیامت، ظرف تجسم اعمال نیک و بد است. مثلا خوردن مال یتیم در دنیا به صورت خوردن آتش در قیامت مجسم می شود. (یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَى ... یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَارًا)
۳- خوردن ظالمانه مال یتیم، هم آتش درون است و هم برون. (یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیرًا)
🗄منبع: تفسیر همراه
