درس شماره: ۴۱
عنوان: فلسفه و حکمت احکام


" یُرِیدُ اللَّهُ لِیُبَیِّنَ لَکُمْ وَیَهْدِیَکُمْ سُنَنَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ وَیَتُوبَ عَلَیْکُمْ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ"
سوره نساء، آیه ۲۶
خداوند می خواهد ]با این قوانین، راه سعادت را] برای شما آشکار سازد و شما را به سنت‌های [خوب] پیشینیانتان راهنمایی کند و شما را [با بیان احکام] از گناه پاک سازد، و خداوند دانا و حکیم است.

🖋مقدمه
قرآن مجموعه ای از قوانین الهی برای بشر است. بسیاری از مردم حکمت و فلسفه برخی مقررات را که خداوند برای بندگانش قرار داده، نمی داانند؛ از این رو، ممکن است این پرسش به ذهنشان بیاید که چرا خداوند مومنان را مقید و محدود کرده است؟ آیا بهتر نبود آنان نیز از آزادی عمل بیشتری همانند دنیاپرستان برخوردار بودند و از لذت های مادی بیشتر بهره مند می شدند.
با توجه به آیات قبلی که احکامی را برای مومنان بیان کرده است، این آیه به بعضی حکمت های آن می پردازد.

واژه ها
یرید: می خواهد، اراده می کند (فعل مضارع از ماده رود، باب افعال)
لیبیّن: تا بیان کند (فعل مضارع از ماده بین، باب تفعیل)
سنن: سنت‌ها، روش‌ها (جمع سنّت)

نکات تفسیری
۱- بیان حقایق
خداوند می خواهد به وسیله این مقررات، حقایق را برای شما آشکار سازد و شما را به راههایی که منافع و مصالح شما در آن است، رهبری کند؛ زیرا آدمی به همه مصالح خویش واقف نیست و فقط ظاهر کارها و مسائل را می بیند. قرآن می فرماید: " عَسَى أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئًا وَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَعَسَى أَنْ تُحِبُّوا شَیْئًا وَهُوَ شَرٌّ لَکُمْ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ"؛ بقره، ۲۱۶ (چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید، حال آنکه خیر شما در آن است و یا چیزی را دوست داشته باشید و حال آنکه شرّ شما در آن است و خداوند می داند و شما نمی دانید).
۲- جهان و آزادی بی قید و بند
امروزه در جوامع مختلف آزادی های گوناگون در همه ابعاد به چشم می خورد. برخی از این آزادی ها معقول و مقبول است ولی برخی دیگر خسارتبارند اگر چه مردم از این گونه آزادی ها خوششان می آید، ولی بر انسانهای عاقل پوشیده نیست که این لجام گسیختگی، پیامدهای جبران ناپذیری را خواهد داشت. بی بندوباری جنسی، از هم پاشیدگی کانون خانواده، بی احترامی به پدر و مادر و ... نمونه هایی از آثار اینگونه آزادی هاست. چون خداوند از اینگونه مسائل و حقایق آگاه است؛ از این رو، قوانینی را برای پیشگیری از گرفتار شدن به چنین شرایط اجتماعی، وضع کرده است.
۳- آشنایی با سنت‌های خوب پیشینیان
خداوند برای آگاهی دادن به انسانها، افزون بر وضع قوانین، به بیان سنت های پیشینیان نیز پرداخته است تا بدانند که اقوام پاک گذشته نیز دارای چنین سنت هایی بوده (وَیَهْدِیَکُمْ سُنَنَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ) و از مواهب آن نیز برخوردار شده اند و آنها به عنوان نمونه های تاریخی، سرمشق و الگویی برای مردم زمان ما هستند و در حقیقت، بعضی قوانین امروز اسلام، همان سنت های خوب ادیان گذشته است که مورد تایید اسلام قرار گرفته است.
۴- توجه و عنایت خداوند
از دیگر حکمت های قوانین الهی، توجه خداوند به بندگان خوب و مومن و بهره مند ساختن آنها از رحمت بیکران خویش است که در صورت عمل به این قوانین، به آنها هدیه می گردد. چنانکه والدین برای رشد و پرورش فرزندان خود قوانینی وضع و برای آنها محدودیت هایی ایجاد می کنند، این عمل در منظر همه عقلا، کاری بسیار پسندیده و حاکی از محبت والدین نسبت به فرزندان می باشد، احکام و مقررات خداوند نیز عنایت آن حضرت نسبت به بندگانش می باشد، بنابراین جمله "یتوب علیکم" یعنی خداوند با بیان احکام و مقررات می خواهد بندگان خود را از رحمت خویش برخوردار سازد.
۵- حکمت الهی
جمله "والله علیم حکیم"، پاسخی است به کسانی که به قوانین مذهبی، به ویژه در مورد مسائل جنسی، اشکال می گیرند و می گویند: اسلام نسبت به برخی از مسائل سخت گیری و از انسانها سلب آزادی کرده است، در حالی که خداوند آگاه به اسرار احکام و تشریع او از روی حکمت است و به نتایج آزادی های بی قید و شرط کاملا اگاه می باشد، از این رو، برای دور ماندن انسانها از پیامدهای نامطلوب آن، چنین قوانینی را وضع نموده است.

پیام‌ها
۱- احکام و مقررات اسلام درباره ازدواج، همانند احکام سایر ادیان آسمانی گذشته است و از سنت های خوب گذشتگان باید پیروی و تقلید کرد. (تفسیر نور، ج۲،ص۲۷۲)
۲- خداوند به نیازهای انسان آگاه می باشد و هر حکمی برای انسان می فرستد (مانند موارد مجاز یا ممنوعیت ازدواج)، از روی علم و حکمت است.
۳- خداوند خواهان بازگشت به بندگان خود است. مراد از بازگشت خداوند به بندگان، افاضه رحمت و مغفرت برای آنان است. (تفسیر راهنما، ج۳،ص۳۴۵)
۴- قوانین سازنده و ارزنده، زاییده علم و حکمت است (والله علیم حکیم).

🗄منبع: تفسیر همراه