درسهای برگزیده قرآن

" وَلَا تَتَمَنَّوْا مَا فَضَّلَ اللَّهُ بِهِ بَعْضَکُمْ عَلَى بَعْضٍ لِلرِّجَالِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبُوا وَلِلنِّسَاءِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبْنَ وَاسْأَلُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّ اللَّهَ کَانَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمًا"
سوره نساء، آیه ۳۲
برتری هایی را که خداوند برای بعضی از شما بر بعضی دیگر قرار داده است، آرزو نکنید [این تفاوت های طبیعی و حقوقی، برای حفظ نظام زندگی شما و بر طبق عدالت است؛ ولی با این حال] مردان از آنچه بدست می آورند، نصیبی دارند و زنان نیز نصیبی [و نباید حقوق هیچ یک پایمال شود] و از فضل خدا [برای رفع تنگناها] طلب کنید و خداوند به هر چیز دانا است.

🖋مقدمه
ام سلمه، یکی از همسران پیامبر(ص) به آن حضرت عرض کرد: "چرا مردان به جهاد می روند ، و زنان جهاد نمی کنند؟ چرا برای ما نصف میراث آنها مقرر شده است؟ ای کاش ما مرد بودیم و همانند آنها جهاد می رفتیم و موقعیت های اجتماعی آنها را داشتیم!"؛ این آیه نازل شد و به آن پرسش و مانند آن، پاسخ داد.

📋واژه ها
لَا تَتَمَنَّوْا: آرزو نکنید (فعل مضارع مجزوم به لا نهی از ماده منی، باب تفعل)
اکتسبوا: به دست آوردند، کسب کردند (فعل ماضی از ماده کسب، باب افتعال)

📌نکات تفسیری (در قالب چند پرسش)
۱- آرزوی داشتن مزیّت های دیگران
چون علاقه به فضیلت ها و مزیت ها، به طور طبیعی در وجود انسان قرار دارد، تا انسانها پس از علاقمند شدن، با کار و تلاش، به آنها دست یابند و خانه دنیای خویش را آباد کنند. ولی بعضی مزیت ها و فضیلت هایی که خداوند به بعضی انسانها بخشیده، دست نایافتنی است، یا به دست آوردن آن، بسیار زحمت دارد و آرزوی داشتن آن، حسادت را در دل انسانها به وجود می آورد. در اثر تکرار آرزو، این آتش نهفته، شعله ور شده و در اعمال، آشکار می شود؛ بلوا راه می اندازد، زمین را پر از فساد می کند و باعث از بین رفتن نعمتها می شود. بنابراین این قشر را باید از ریشه خشکانید.
۲- معنای " فَضَّلَ اللَّهُ بِهِ بَعْضَکُمْ عَلَى بَعْضٍ"
این تفاوت ها، چون بر اساس حکمت است، عین عدالت است. چرا که عدالت، غیر از تساوی است؛ عدالت، این است که به هر کس بر اساس استحقاقش داده شود؛ گرچه موجب تفاوت شود.
اگر برخورد با همه مساوی و یکسان باشد، عادلانه نیست؛ مثلا دکتری به همه بیماران یک دارو بدهد، یا معلمی به همه دانش آموزان یک نمره بدهد. بیماری ها متفاوت است و دانش آموزان استعدادها و لیاقت های گوناگون دارند؛ در نتیجه باید به هر کس آنچه حق او است، داده شود. خداوند هم به هر فرد بر اساس لیاقت ها و استعدادها و ظرفیت هایش فضیلت داده و این، عین عدالت است. پس آرزوی عدالت و راضی بودن به تصمیم و تقدیر الهی، سزاوار انسان با ایمان است.
۳- منظور از " لِلرِّجَالِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبُوا وَلِلنِّسَاءِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبْنَ "چیست؟
این جمله بیانگر این معنا است که با وجود تفاوت های خدادادی-که بر اساس مصلحت انسانها قرار داده شده است- هر کس آنچه با تلاش خود به دست می آورد، مال خود او است، و کسی حق ندارد به بهانه مزیت های خدادادی که برای او قرار داده شده، حاصل دسترنج زیردستان را به سوی خود بکشد؛ چرا که هر کس مالک کار و تلاش خود است؛ کارفرما نباید به بهانه کارفرما بودن، در حق کارگران ستم کند یا مردان به جهت مردم بودن، نباید زنان را از حقوق خود محروم سازند و حاصل دسترنجشان را به بهانه های مختلف پرداخت نکنند.
۴- درخواست فضل الهی
از آنجا که فضل خداوند، همیشه به سوی بندگان، جاری و ساری است "یا دائم الفضل علی البریه"، شایسته است انسان، به جای این که نگاهش به داشته ها و مزیت های بندگان خدا باشد و آتش حسد خود را بر افروخته کند، به فضل گسترده الهی چشم بدوزد تا هم حسادت های درونش درمان شود، و هم رضایت و تسلیم، نسبت به مقدّرات الهی، در وجودش پدیدار گردد. به همین جهت، خداوند متعال فرمود: "به جای آرزوها-که سودی برای شما ندارد- آنچه از مزیت های انسانی علاقه دارید، از فضل و لطف خدا درخواست کنید."
امام صادق(ع) فرمودند: کسی که از فضل خداوند، نعمت ها را نخواهد، فقیر می شود. (مستدرک الوسائل، ج۱۳،ص۳۹،ح۱۴۶۸۱)
آنچه خداوند به ما می دهد، به سبب لیاقت های ما نیست بلکه از روی فضل و بخشش خود به بندگانی است که از او طلاب می کنند، می دهد. همچنین امام صادق(ع) در دعا می فرماید: "خدایا از فضل تو درخواست می کنم، چرا که فضل تو گسترده است".(همان، ج۱۳،ص۱۴)
۵- فضیلت بر اساس ظرفیت
خداوند، این فضیلت ها را بی جهت به صاحبان آن نداده است، بلکه به همه چیز، عالم است و بر اساس علم به ظرفیت های افراد به آنها مزایا داده است (ان الله کان بکل شی علیما)، تا نظام خلقت، هماهنگ و متوازن باشد و به واسطه تفاوتهایی که دارند، کارآیی‌های متفاوت داشته باشند؛ در نتیجه، برای برآورده شدن تمام نیازهایشان، به هم پیوند می خورند؛ مثلا کارفرما به کارگر نیازمند است و زن، برای حفظ امنیتش به مرد، و مرد برای رسیدن به زندگی آرام به زن نیاز دارد؛ همین نیازها، انسانها را به هم پیوند می دهد.

📢پیام‌ها
۱- برای رسیدن به نعمت، کار و تلاش لازم است. آرزو مشکلی را حل نمی کند؛ (البته دعا غیر از آرزو است، هم دعا کنیم و هم تلاش) (لاتَتَمَنَّوْا ... وَاسْأَلُوا اللَّهَ)
۲- به جای چشم‌داشت به داشته های دیگران، به فضل و لطف خدا چشم داشته باشیم. (تفسیر نور، ج۲،ص۳۸۰)
۳- به خصلت ها جهت صحیح بدهیم. آرزو در انسان هست؛ اما جهت این آرزو را درخواست نعمت از خدا قرار دهیم؛ نه سلب نعمت از دیگران.(تفسیر نور، ج۲،ص۳۸۰)
۴- برای مبارزه با خصلت های مخرّب، باید آن را با صفات ارزنده و برنامه مناسب جایگزین کرد.

🗄منبع: تفسیر همراه