درسهای برگزیده قرآن

" وَإِذَا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ حَسِیبًا"
سوره نساء، آیه ۸۶
هرگاه به شما درود گفته شد، پاسخ آن را بهتر از آن بدهید یا (حداقل) به همانگونه پاسخ گویید، خداوند حساب همه چیز را دارد.

🖋مقدمه
قرآن مجید افزون بر دستورات فردی، دستورهایی اجتماعی برای بهینه سازی روابط اجتماعی در بین آحاد مردم و ارتباط جوامع با یکدیگر صادر کرده است.از جمله آیاتی که در این مورد توصیه ای کارساز ارائه کرده، آیه مورد بحث است.

📋واژه ها
تحیت: درخواست کردن زندگی برای دیگری (از ماده حیّ، مصدر باب تفعیل)
حیوا: تحیت دهید (فعل امر از ماده حیّ)
احسن: بهتر و نیکوتر (فعل تفضیل از ماده حسن)
حسیب: حسابرس دقیق و کامل (صفت مشبهه، از ماده حسب)

📌نکات تفسیری
۱- پاسخ برتر
انسانها در مقابل نیکی دیگران چند گروهند:
عده ای نیکی دیگران را با بدی جواب می دهند و اگر شخصی به آنان خوبی کرد، هدیه داد و یا خدمتی کرد، نه تنها آن را فراموش می کنند بلکه با غیبت، تهمت و یا بدگویی، نیکی او را با بدی جواب می دهند.
عده ای دیگر که بیشتر از گروه اول هستند در مقابل نیکی دیگران سکوت می کنند. این گروه گرچه از گروه اول بهترند ولی همانند گروه اول به آیات قرآن عمل نکرده اند زیرا خداوند می فرماید: " هَلْ جَزَاءُ الْإِحْسَانِ إِلَّا الْإِحْسَانُ" (رحمن، ۶۰). آیا جزای نیکی جز نیکی خواهد بود؟ در بعضی آیات دیگر نیز به پیامبرش دستور می دهد که بدیها را نیز با عفو و گذشت و نیکی دفع کن " ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ السَّیِّئَةَ" (مومنون، ۹۶) بدی را از راهی که بهتر است دفع کن [و پاسخ بدی را به نیکی ده].
گروه سوم که عاملان به دستورات قرآنی هستند نه تنها در مقابل نیکی سکوت نمی کنند بلکه در صورت توان نیکی دیگران را بهتر و نیکوتر پاسخ می دهند و در صورت عدم توانایی حداقل نیکی را با نیکی جواب می دهند.
۲- سلام کردن در روایات
رسول گرامی اسلام فرمود: سلام کردن مستحب و پاسخ آن واجب است (الکافی، ج۲،ص۶۴۴). همچنین فرمود: پیش از سخن گفتن، سلام کنید و کسی که قبل از سلام کردن، سخن آغاز کند، پاسخ او را ندهید.(همان)
۳- حسابرسی خداوند
هیچ چیز حتی چگونگی ارتباط و نوع پاسخ دادن انسان به تحیت‌ها، خارج از حسابرسی خداوند نیست. او این کارها را نیز محاسبه و متناسب با آن، جزا یا پاداش خواهد داد. امام باقر(ع) فرمود: همانا خداوند عز و جل سلام کردن آشکار را دوست دارد.(همان) امام صادق(ع) فرمود: خداوند عز و جل فرمود: همانا بخیل کسی است که در مورد سلام کردن بخل ورزد.(همان) امام صادق(ع) فرمود: کوچکتر به بزرگتر سلام کند و سواره بر پیاده و گروه اندک بر گروه بسیار. (الکافی، ج۲،ص۶۴۵)
پیامبر خدا(ص) بر زنان سلام می کردند و حضرت علی(ع) بر زنان جوان سلام نمی کرد(همان) رسول خدا(ص) فرمود: من تا زنده ام سلام کردن بر کودکان را ترک نمی کنم تا پس از من نیز سنت باشد. (وسائل الشیعه، ج۱۲،ص۶۲) نمازگزار نیز بایستی پاسخ سلام کننده را بدهد. (من لا یحضره الفقیه، ج۲،ص۳۶۸)

📢پیام‌ها
۱- پاسخ سلام و تحیّت واجب است. سلام کردن مستحب است، ولی پاسخ دادن به آن لازم است. (این حکم در غیر لفظ سلام نیز جاری است، زیرا در آیه، موضوع تحیت مطرح است، بنابراین اگر با الفاظ دیگری نیز که معنای تحیت داشته باشد کسی مورد خطاب قرار گیرد، پاسخ دادن به آن ضروری است.
۲- پاسخ سلام و تحیّت باید از اصل آن بهتر باشد؛ برای مثال، اگر کسی گفت: سلام علیکم، در پاسخ وی گفته شود: سلام علیکم و رحمه الله و یا دست کم پاسخ باید برابر اصل تحیت و سلام باشد و چیزی از آن کاسته نشود.
۳- همانگونه که در تحیت باید پاسخ بهتر از اصل و یا حداقل همانند آن باشد، در دیگر کارهای نیکی که درباره انسان انجام می شود نیز باید پاسخ را نیکوتر و یا برابر آن داد. (برای مثال، اگر همسایه شما هدیه ای فرستاد، سعی کنید هدیه‌ای بهتر و یا همانند آن برای او بفرستید).
از امام باقر و امام صادق(ع) درباره این آیه چنین نقل شده که مقصود از تحیت، سلام و دیگر کارهای نیک است. (مجمع البیان، ذیل آیه)
۴- پاسخ تحیت و دیگر محبت ها را نباید به تاخیر انداخت (تفسیر نور، ج۲،ص۳۴۵) و باید بی درنگ پاسخ داد: "فحیوا"؛( توضیح این که حرف عطف "فاء" در "فحیوا" برای ترتبیت بدون فاصله است. بنابراین، نباید پاسخ خوبی‌های دیگران با تاخیر داده شود)

🗄منبع: تفسیر همراه