عنوان: ثواب دنیا و آخرت
"مَنْ کَانَ یُرِیدُ ثَوَابَ الدُّنْیَا فَعِنْدَ اللَّهِ ثَوَابُ الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَکَانَ اللَّهُ سَمِیعًا بَصِیرًا"
سوره نساء، آیه ۱۳۴
کسانی که پاداش دنیوی بخواهند (و در قید نتایج معنوی و اخروی نباشند، در اشتباه‌اند زیرا) پاداش دنیا و آخرت ، نزد خدا است و خدا شنوا و بینا است.
🖋مقدمه
حب ذات و منفعت طلبی از جمله خصوصیات غریزی و فطری انسان است. آنچه مهم است تشخیص درست در مسیر تحصیل منفعت است. گاه به خاطر نادانی آدمی منافع پایدار و دراز مدت را فدای سود و لذت زودگذار می کند. این آیه راه درست جلب منفعت را به انسان یادآور شده است.
📋واژه ها
یرید: می خواهد، اراده می کند (فعل مضارع از ماده رود، باب افعال)
ثواب: پاداش (از ماده ثوب)
سمیع: بسیار شنوا (صیغه مبالغه از ماده سمع)
بصیر: بسیار بینا و دانا (صیغه مبالغه از ماده بصر)
📌نکات تفسیری
۱- همت عالی
اینکه در آیه فرمود: " مَنْ کَانَ یُرِیدُ ثَوَابَ الدُّنْیَا..." بیانگر این نکته است که آنچه مطلوب خداوند است، همت عالی است؛ برای انسان روا نیست همه همتش را به منافع دنیایی محدود کند و از سعادت ابدی غافل شود؛ چرا که پروردگار متعال، روزی مادی انسان را مقدر کرده است، چنان که امیر مومنان علی(ع) می فرماید: "یابن آدم!الرزق رزقان رزق تطلبه و رزق بطلبک..." (ای فرزند آدم! روزی، دوگونه است؛ روزی‌ای که تو در طلب آن هستی و روزی‌ای که او در طلب تو است).
پس روزی دنیایی انسان به او می رسد و آنچه سزاوار است انسان، دغدغه آن را داشته باشد، رزق معنوی و پاداش اخروی است که با تلاش و مجاهده انسان به دست می آید.
۲- محرومیت از پاداش معنوی
با توجه به آیات دیگر و آیه مورد بحث، یک نکته مهم معلوم می شود و آن اینکه :انسان دنبال هر کدام از پاداش دنیا و آخرت باشد، پروردگار متعال، آن را به انسان می دهد: " کُلًّا نُمِدُّ هَؤُلَاءِ وَهَؤُلَاءِ مِنْ عَطَاءِ رَبِّکَ وَمَا کَانَ عَطَاءُ رَبِّکَ مَحْظُورًا"؛ اسراء ۲۰ .
اگر انگیزه انسان از کار و تلاش، فقط منافع مادی و دنیوی باشد، از پاداش معنوی محروم است؛ همانگونه که در آیات دیگر بیان می فرماید: " مَنْ کَانَ یُرِیدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فِی حَرْثِهِ وَمَنْ کَانَ یُرِیدُ حَرْثَ الدُّنْیَا نُؤْتِهِ مِنْهَا وَمَا لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ نَصِیبٍ؛ شوری۲۰؛ " فَإِذَا قَضَیْتُمْ مَنَاسِکَکُمْ فَاذْکُرُوا اللَّهَ کَذِکْرِکُمْ آبَاءَکُمْ أَوْ أَشَدَّ ذِکْرًا فَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا وَمَا لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ خَلَاقٍ"؛ بقره ۲۰.
البته باید توجه داشت که درخواست دنیا و آخرت از خداوند، همانند این است که انسانی از خدا درخت بادام بخواهد و دیگر، مغز بادام طلب کند آن فردی که درخت را طلب کرده است منافع دیگر درخت مثل میوه، برگ و ... هم عایدش می شود؛ ولی فردی که مغز بادام را خواسته منافع دیگر درخت، مثل میوه، چوب و ... عایدش نیست.
کسی که آخرت را طلب کند از دنیا نیز بی‌بهره نیست؛ ولی دنیاطلب ممکن است بهره ای ببرد ولی از آخرت بی نصیب است.
۳- جایگاه امور مادی و دنیوی در قرآن و اسلام
اسلام، دین جامع و معتدلی است که هم جنبه های مادی و هم جنبه های معنوی را مورد توجه قرار داده است؛ چنان که در آیه، هم به پاداش دنیا و هم به پاداش آخرت اشاره کرده است؛ بر خلاف بعضی ادیان که به جنبه مادی توجهی نکرده، فقط معنویت را مورد توجه قرار داده اند.
آنچه اسلام بر آن تاکید می کند، دل نبستن به دنیا است، نه دنیا نخواستن و دنیا نداشتن؛ چنان که حضرت سلیمان(ع) دنیا را در حد کمال داشت؛ اما دلبسته آن نبود. این، همان معنایی است که امیرمومنان(ع) در معنای زهد می فرماید: "به آنچه خدا به انسان می دهد، سرمست و فرحناک نشود؛ و به آنچه از دست می دهد، مأیوس نگردد."
۴- هشدار به انسان
خداوند هر کلامی را شنوا و به قصدها بصیر و آگاه است و می داند هدف انسان مادی و دنیوی است، یا الهی و اخروی؛ به همین سبب، لازم است انسان، عملش را برای خدا خالص کند و قصدش جلب رضایت او باشد؛ چرا که می تواند با داشتن قصد الهی، هم به منفعت دنیا برسد و هم به منفعت آخرت.
📢پیام ها
۱- انسان، دارای غریزه سودجویی است و قرآن از این غریزه در تربیت انسانها بهره می برد. (برگرفته از تفسیر نور، ج۲،ص۴۰۵)
۲- دنیا و آخرت، همه به دست خدا است، پس دید خود را گسترش دهیم و از تنگ نظری و مادیگری بپرهیزیم. (برگرفته از تفسیر نور، ج۲،ص۴۰۵)
۳- پاداش الهی، بر اساس علم و آگاهی او به اعمال ما است؛ پس مومن و مخلص واقعی باشیم، تا مورد عنایت خداوند قرار گیریم.
🗄منبع: تفسیر همراه
