درسهای برگزیده قرآن

" یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ وَجَاهِدُوا فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ "

سوره مائده،آیه ۳۵
ای کسانی که ایمان آورده اید! از [مخالفت فرمان] خدا بپرهیزید و وسیله ای [برای تقرّب] به سوی او بجویید و در راه او جهاد کنید؛ باشد رستگار شوید.

🖋مقدمه
برای رسیدن به هر هدفی وسیله ای وجود دارد، تا انسان، از آن استفاده کند و با عنایت الهی به آن هدف دست یابد؛ مثلا رزق انسان در سایه کار و تلاش قرار دارد. خداوند برای بهره مندی انسان از کمالات معنوی، اعمالی را بین خود و بندگان واسطه قرار داده است. علاوه بر اعمال، به انسانهای آبرومند اجازه شفاعت از مجرمین را عنایت فرموده است، تا با وساطت آنها، بندگان عاصی، به آغوش رحمتش بازگردند. این آیه شریف، در صدد بیان اسباب نزدیکی به پروردگار متعال است.

📋واژه ها
اتقوا: بترسید، پرهیزکار باشید (فعل امر از ماده وقی، باب افتعال)
ابتغوا: طلب کنید (فعل امر از ماده بغی، باب افتعال)
وسیله: تقرب و نزدیک، آن چیزی که موجب تقرّب شود( از ماده وسل)
جاهدوا: جهاد کنید (فعل امر از ماده جهد، باب مفاعله)
تفلحون: رستگار شوید (فعل مضارع از ماده فلح، باب افعال)

📌نکات تفسیری
۱- چه رابطه‌ای بین ایمان و تقوا است؟
ذکر تقوا پس از ایمان، بیانگر این است که، ایمان که عقیده قلبی است، زمانی برای انسان سودمند است که همراه انجام واجبات و ترک گناهان شود. اگر این همراهی صورت نپذیرد خسارت را به دنبال دارد؛ چنان که در صورت عصر آمده است: "ان الانسان لفی خسر الا الذین آمنوا و عملوا الصالحات". پس در حقیقت تقوا است که ایمان را به ثمر می نشاند؛ وقتی میوه های یک درخت، به ثمر می نشیند که آفت‌ها رشد آن را متوقف سازند.
۲- منظور از "وسیله" در آیه چیست؟
وسیله در آیه، معنای بسیار وسیعی دارد و هر کاری و هر چیزی است که باعث نزدیک شدن به پیشگاه مقدس پروردگار می شود. مهمترین آنها را امیر مومنان علی(ع) چنین بیان فرموده است: "بهترین چیزی که به وسیله آن می توان به خدا نزدیک شد، ایمان به خدا و پیامبر و جهاد در راه خداست که قله و کوهسار اسلام است. همچنین جمله اخلاص (لا اله الاالله) که همان فطرت توحید است و برپاداشتن نماز که آیین اسلام است و زکات که فریضه واجب است و روزه ماه رمضان که سپری است برابر گناه و کیفرهای الهی، و حج و عمره که فقر و پریشانی را دور می کند و گناهان را می شوید؛ و صله رحم که ثروت را زیاد و عمر را طولانی می کند و انفاق آشکار که مرگ های ناگوار و بد را دور می سازد و کارهای نیک که انسان را از سقوط نجات می دهد." (نهج البلاغه، خطبه ۱۱۰)
از جمله اعمالی که باعث تقرّب می شود ، نشستن در مجلسی است که در آن ذکر خدا می شود. رسول گرامی اسلام(ص) فرمود: "ما جلس قوم یذکرون الله الا حفتهم الملائکه و غشیتهم الرحمه و نزلت علیهم السکینه و ذکرهم الله فیمن عنده"، (هیچ قومی خدا را یاد نمی کنند مگر اینکه ملائکه آنها را در بر می گیرند و رحمت شامل حال آنها می شود و سکینه و آرامش بر آنها فرود می آید و خداوند [از آنها] در پیش کسانی که نزد او هستند یا د می‌کند.)
البته علاوه بر اعمال انسان که وسیله تقرب به پروردگار هستند، واسطه قرار دادن انسانهای کاملی که در درگاه خداوند متعال آبرومند هستند، می تواند برای جلب عنایت الهی به بندگان گنهکار عامل موثری باشد؛ چنانکه روایتی در تفسیر علی‌ابن ابراهیم آمده است که راوی از کلام خداوند (اتقواالله و ابتغوا الیه الوسیله) سوال کرد و حضرت فرمودند : تقربوا الیه الامام یعنی به وسیله امام به خدا نزدیک شوید. (تفسیر علی ابن ابراهیم قمی، ج۱،ص۱۶۸)
۳- آیا واسطه قراردان ائمه، کمک خواستن از غیر خدا است؟
انسان مومن، فقط از خدا کمک می گیرد (ایاک نستعین)؛ اما چون اولیای خداوند انسانهای آبرومند درگاه او هستند، مومن، آنها را شفیع قرار می دهد، تا خداوند، به خاطر احترام آنها به انسان نظر کند. چرا که پروردگار متعال، درباره وساطت پیامبر اکرم(ص) چنین می فرماید: "... وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوکَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَحِیمًا"؛ (و اگر آنان وقتی به خود ستم کرده بودند پیش تو می آمدند و از خدا آمرزش می خواستند و پیامبر [نیز] برای آنان طلب آمرزش می طلبید، قطعا خدا را توبه پذیر و مهربان می یافتند) (نساء ۶۴).
همچنین برادران یوسف به پدرشان گفتند: " قَالُوا یَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا کُنَّا خَاطِئِینَ"؛ (ای پدر! برای گناهان ما آمرزش خواه که ما خطاکار بودیم) (یوسف ۹۷).
بیهقی (یکی از علمای اهل سنت) نقل می کند: در زمان خلافت عمر سالی قحطی شد، بلال همراه عده ای از صحابه بر سر قبر پیامبر آمد و چنین گفت: ای رسول خدا! از خدا برای امتت باران بخواه... که ممکن است هلاک شوند. (تفسیر نمونه، ج۴،ص۳۶۹، به نقل از التوصل ص۲۵۳)
۴- مجاهده در بندگی
بعد از آنکه خداوند، راه تقرب به سوی خودش را بندگی و اطاعت از دستوراتش بیان فرمود، توجه می دهد که اطاعت و بندگی، با خواسته های نفسانی انسانها ناسازگار است؛ زیرا انسانی که در دنیا زندگی می کند خواسته های شیطانی و نفسانی، او را به نازپروردگی دعوت می کنند: (از پرورده تنعم نبرد راه به دوست).
برای موفقیت در راه تقوا، مجاهده و تلاش مجدانه لازم است، تا انسان به رستگاری دست یابد.

📢پیام‌ها
۱- تقوا مرتبه ای بالاتر از ایمان است. (تفسیر راهنما، ج۴،ص۳۶۷)
۲- برای رسیدن به رستگاری، هم باید ترک گناه کرد و هم طاعات را انجام داد. (تفسیر نور، ج۳،ص۷۹)
۳- رسیدن به مقام قرب الهی، دارای روشها و ابزارهای مشخصی است.
۴- رشد، رستگاری و سعادت انسان، هدف برنامه ها و تکالیف الهی است (اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا ... لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ).

🗄منبع: تفسیر همراه