درسهای برگزیده قرآن

" سَمَّاعُونَ لِلْکَذِبِ أَکَّالُونَ لِلسُّحْتِ فَإِنْ جَاءُوکَ فَاحْکُمْ بَیْنَهُمْ أَوْ أَعْرِضْ عَنْهُمْ وَإِنْ تُعْرِضْ عَنْهُمْ فَلَنْ یَضُرُّوکَ شَیْئًا وَإِنْ حَکَمْتَ فَاحْکُمْ بَیْنَهُمْ بِالْقِسْطِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ"
سوره مائده، آیه ۴۲
پذیرا و شنوای دروغ هستند [و] بسیار مال حرام می خوردند؛ اگر نزد تو آمدند، میان آنان داوری کن، یا از ایشان روی برتاب. اگر روی برتابی، هرگز به تو زیانی نخواهند رسانید و اگر داوری کردی، میانشان به عدالت حکم کن که خداوند دادگران را دوست می دارد.

🖋مقدمه
کسانی که برای شنیدن سخنان پیامبر(ص) نزد ایشان می آمدند دارای افکار و نیت های مختلفی بودند، عده ای می خواستند اسلام را بشناسند و ایمان آورند و گروهی به دنبال کسب جاه و مقام و برخی به دنبال اموال و ... بودند.
با توجه به آیه قبل، بعضی از یهودیان برای رسیدن به منافع خویش به سنان پیامبر خوب گوش می دادند و منتظر نکته ای بودند که بتوانند از آن به نفع خیوش استفاده کرده و پیامبر را تکذیب کنند و یا اینکه برای دوری از احکام سخت گیرانه تورات درباره زناکاران و هوسبازان، از پیامبر می خواستند که بین آنها داوری کند به این امید که حکم آسان تری برایشان بیان نماید. این آیه بیانگر وظیفه پیامبر در مقابل چنین افراد فرصت طلب است که به توضیح آن خواهیم پرداخت.

📋واژه ها
سماعون: بسیار گوش دهندگان (صیغه مبالغه از ماده سمع)
اکالون: بسیار خوردنده (صیغه مبالغه از ماده اکل)
سحت: آنچه موجب استیصال و عذاب است (در این آیه منظور مال حرام است)
قسط: عدل ( از لغات اضداد است و به معنای جور هم آمده است)

📌نکات تفسیری
۱- منظور از "سماعون للکذب" چیست؟
قرآن کریم، برخی عالمان یهود را انسانهایی تحریفگر و دروغ پرداز معرفی کرده است (یحرفون الکلم عن مواضعه) (نساء،۴۶). و در این آیه، کسانی را که کلام دروغ گویان را چنان گوش می دهند که گویا آنان را پذیرفته اند و عامل بازارگرمی چنین انسانهایی می شوند، مذمت می کند؛ البته سیاهی لشکر شدن برای بدکاران و گرمی بخشیدن به مجلس آنها، ویژه قوم یهود نیست؛ بلکه در هر زمان کسانی هستند که دین حق را با قرائت های مختلف تحریف می کنند و افرادی هم با گوش دادن به حرفهای آنها، بازار تحریف گری آنها را گرم نگه می دارند.
۲- حرام خواری و انحراف از حق
دومین صفتی که در این آیه برای یهودیان-به ویژه عالمان یهود- بیان شده، حرام خواری است که عامل انحراف آنها از حق خصوصا در قضاوت ها است؛ زیرا همان اندازه که مال حلال، روح بندگی را در انسان زنده نگه می دارد-چنان که خداوند متعال، شب معراج، به پیامبر اکرم(ص) فرمود: "عبادت ده جزء است، نه جزء آن، روزی حلال است".
در مقابل مال های حرام مانند رشوه، ربا، اموال یتیم، و درآمد معاملات فاسد، مانند مواد مخدر و ... روح انسان را آلوده کرده، عامل بسیاری از فسادهای اخلاقی و بی عدالتی ها می شود؛ البته حرام، به چند موردی که ذکر شد، محدود نیست، بلکه هر حرامی را شامل می شود. حتی کسانی که حقوق الهی را از مال خود خارج نکنند (خمس و زکات ندهند)، تصرف در مال خودشان هم برایشان حرام می شود.
۳- جایگاه قضاوت برای غیر مسلمانان در اسلام
فرهنگ و قوانین اسلام آن چنان غنی است که ظرفیت اداره همه انسانها-حتی کسی که در سایه آن زندگی می کنند و آن را قبول ندارند- را دارد و آنها را از عدالت خویش محروم نمی کند؛ از همین رو، خداوند به پیامبرش-که پیام آور عدالت است- می فرماید: "اگر نزد تو آمدند و زمینه حکم کردن بین آنها فراهم بود، بین آنان حکم کن، و اگر زمینه فراهم نبود، از آنها اعراض کن". آنجا که مطابق حکمت و مصلحت، وظیفه خود را انجام دادی، خداوند تو را از فتنه های آنها حفظ می کند، چرا که "منظور آنها از قضاوت، این است که حکم آسان تری برایشان بیان کنی(شلاق، به جای رجم) و اگر بین آنها حکم نکنی، دشمنی آنها نسبت به تو شعله ور می شود؛ ولی خداوند نمی گذارد هیچ ضرری به تو برسانند.
۴- آفت قضاوت
پس از آن، با وجود این که خداوند متعال می داند دوستی ها و دشمنی های پیامبرش، در قضاوتش اثری نمی گذارد، برای تذکر به بقیه انسانها، در آیات متعددی به این آفت قضاوت (تاثیر دوستی و د شمنی در قضاوت) توجه می دهد:"یا ایهاالذین آمنوا کونوا قوامین بالقسط شهداء لله و لو علی انفکسم اوِ الوالدین والاقربین". سوره نساء ۱۳۵؛ (چه در قضاوت و چه در شهادت، اگر چه به ضرر خودتان یا والدین و نزدیکانتان باشد، عدالت را مراعات کنید.

در این آیه شریف، همین نکته را یادآور می شود که آن جا هم که رابطه دشمنی بین شما و آنها است، عدالت را رعایت کنید، این دستور، برای همه انسانها – به ویژه اهل ایمان- قابل توجه است که در قضاوتها، چه در سِمَت قضاوت و چه در حل اختلاف، جانب حق را بگیرند ، نه جانب بعضی از اشخاص صاحب نفوذ و یا خویشان را.

📢پیام‌ها:
۱- آفت قضاوت تطمیع و تهدید است: "أَکَّالُونَ لِلسُّحْتِ ... َإِنْ تُعْرِضْ عَنْهُمْ فَلَنْ یَضُرُّوکَ شَیْئًا".
۲- تمایلات شخصی و تعصب‌ها و تهدیدها، نباید در قضاوت اثر بگذارد. "فَاحْکُمْ بَیْنَهُمْ بِالْقِسْطِ".
۳- پیامبر(ص) غیر از مسئولیت نبودت، مسئولیت حکومت و قضاوت نیز دارد " فَاحْکُمْ بَیْنَهُمْ أَوْ أَعْرِضْ عَنْهُمْ وَإِنْ تُعْرِضْ عَنْهُمْ".
۴- خداوند به عدالت پیشه‌گان عنایت ویژه دارد "إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ".

منبع: تفسیر همراه