درسهای برگزیده قرآن

إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ ٱللَّهُ وَرَسُولُهُۥ وَٱلَّذِینَ ءَامَنُوا۟ ٱلَّذِینَ یُقِیمُونَ ٱلصَّلَوٰةَ وَیُؤْتُونَ ٱلزَّکَوٰةَ وَهُمْ رَٰکِعُونَ؛

سوره مائده، آیه ۵۵
سرپرست شما تنها خدا است و فرستاده او و کسانی که ایمان آورده اند (همان) کسانی که نماز را بر پا می دارند و در حالی که آنان دررکوعند، زکات می‌دهند.

🖋مقدمه
از امام محمد باقر ع روایت شده که فرمود: طائفه ای از یهود مسلمان شدند از جمله عبدالله بن سلام ، اسد ، ثعلبه و ... همگی خدمت رسول خدا ص عرض کردند : « یا نبی الله ! حضرت موسی به یوشع بن نون وصیت کرده و او را جانشین خود قرار داد وصی تو کیست ؟ بعد از تو ولی و سرپرست ما کیست ؟ در پاسخ این سوال ، این آیه نازل شد ، آن گاه رسول خدا ص فرمود: برخیزید همه برخاسته و به مسجد آمدند مردی فقیر و سائل از مسجد به طرف آن جناب می آمد حضرت فرمود: « ای مرد! آیا کسی به تو چیزی داده است ؟ » عرض کرد: « آری ، این انگشتر را اکنون یک نفر به من داد» حضرت پرسید : «چه کسی ؟» عرض کرد: « آن مردی که مشغول نماز است » پرسید: « در چه حالی به تو داد ؟» عرض کرد : « در حال رکوع» حضرت تکبیر گفت و اهل مسجد همه تکبیر گفتند. آن گاه رو به مردم کرد و فرمود « پس از من ، علی ع ولی شما است آنان نیز گفتند : « ما به خداوندی خدای تعالی و نبوت محمد ص و ولایت علی ع راضی و خشنودیم » سپس این آیه نازل شد « ومن یتول الله و رسوله و الذین آمنوا فان حزب الله هم الغالبون»

📋واژه ها
ولی: سرپرست
زکات: نمو و زیادت (از ماده « زکو»)

📌نکات تفسیری
۱-متولیان امور انسان
مرحله اول، متولی و تدبیرکننده امور انسان ، خدا است که به همه خصوصیات و صلاح وفساد انسان، آگاه است . به همین سبب بر انسان لازم است تحت ولایت او درآید.
مرحله دوم، خداوند تدبیرامورانسان در امر هدایت و امور زندگی را به رسول گرامی اش – که کارشناس دین و تسلیم محض مقابل او است و دستورات او را بی کم و کاست به انسان می رساند (وما ینطق عن الهوی ان هو الا وحی یوحی ) سپرده و دستور داده است : ما اتاکم الرسول فخذوه و ما نهاکم عنه فانتهوا آنچه را رسول خدا برای شما آورده بگیرید (و اجرا کنید) و از آنچه نهی کرده ، خودداری نمائید)
مرحله سوم ، پس از پیامبر اکرم ص تدبیر امور انسان ها را به عهده انسان های کامل سپرده است که از هواهای نفسانی به کلی پاک شده و نماز را به پا داشته و حق آن را ادا کرده اند . به این معنا که آنچه در نماز اقرار کرده اند در جامعه پیاده می کنند و در حقیقت نماز که روح جامعه انسانی برقرار می کند مورد توجه قرار می دهند.
نمونه کامل این انسان ها امیرمومنان علی ع بود که آیه در شأن او نازل شد. همچنین ائمه اطهار ع هستندکه نور علوی در وجودشان تابان است؛ چرا که (کلهم نور واحد) باید توجه داشت این بزرگواران به مرحله ای از کمالات رسیده اند که دستشان در تدبیر امور بندگان باز است و آن جا که صلاح بدانند، با اذن و عنایت خداوند ، کارهای الهی می کنند این همان معنای ولایت تکوینی است چنان که به صورت مکرر، کرامات این بزرگواران را دیده و شنیده ایم.
۲- منظور از زکات درحال رکوع چیست؟
زکات دراصطلاح قرآن به معنای انفاق بوده وشامل همه انفاقات می شود ؛ هم انفاقات واجب مانند خمس و زکات مصطلح را شامل می شود و هم اتفاقات و صدقه های مستحبی را .
دلیل براینکه مراد از زکات در قرآن ، زکات مصطلح فقهی نیست این است که : آیه تشریع زکات (خذ من اموالهم صدقه) ازاموال آنها صدقه ای (به عنوان زکات بگیر) درسال دوم هجری و در مدینه نازل شده است و در ایات مکی نیز بحث پرداخت زکات جزئ صفات مومنان قرار گرفته است مانند این آیه (والذین هم للزکاه فاعلون ) (مومنان) کسانی هستند که زکات را می پردازند) واین نشان دهنده آن است که مراد از این زکات، زکات مصطلح نیست بلکه هر گونه انفاقی را شامل می شود. اززکات مصطلح فقهی در قرآن تعبیر به صدقه و صدقات شده است همانطور که خداوند در سوره توبه پیامبر ص رامأمور به گرفتن زکات کرده و می فرماید: خذ من اموالهم صدقه از اموال آنها صدقه ای (به عنوان زکات) بگیر و در همان سوره مصارف زکات را بیان نموده و می فرماید: انما الصدقات للفقراءو المساکین و ... به درستی که زکاتها مخصوص فقراء مساکین و ... می باشد ، بنابراین مراد از زکات در حال رکوع در این آیه نیز همانند آیات دیگر همان انفاق است.

📢پیام‌ها
۱-« انما» نشانه انحصار ولایت در افراد خاصی است کسانی که اهل نماز و زکات نیستند ، حق ولایت بر مردم ندارند.
۲-ولایت ، از آن کسانی است که دراقامه نماز و پرداخت زکات پایدار باشند (فعل مضارع «یؤتون» دوام رامی رساند)
۳-توجه به خلق به خاطر خدا ، درحال نماز بااقامه نماز منافات ندارد (یؤتون الزکاه و هم راکعون)

منبع: تفسیر همراه