أَفْضَلُ آلاَْعْمَالِ مَا أَکْرَهْتَ نَفْسَکَ عَلَیْهِ.
امام علیه السلام فرمود : برترین اعمال آن است که خود را (به زحمت) بر آن وادار کنى.
شرح و تفسیر
امام علیه السلام در این کلام حکیمانه به برترین اعمال اشاره کرده مى‌فرماید: «برترین اعمال آن است که خود را (به زحمت) بر آن وادار کنى»؛ (أَفْضَلُ آلاَْعْمَالِ مَا أَکْرَهْتَ نَفْسَکَ عَلَیْهِ). اشاره به این‌که، کارى است برخلاف خواسته نفس؛ مثل این‌که مى‌خواهد مالى ببخشد و نفس او به سبب علاقه به مال با آن موافق نیست، یا از ارتباط نامشروعى بپرهیزد که نفس تمایل به آن دارد و یا قدرت بر انتقام پیدا کرده ونفس تمایل به آن دارد و او از انتقام‌جویى بپرهیزد. در تمام این موارد که نفس انسان تمایل به فعل معروف یا ترک منکر ندارد هنگامى که افراد با ایمان در برابر خواسته نفس مقاومت کنند و آن معروف را به جا آورند و آن منکر را ترک کنند، عملى بسیار پرفضیلت انجام داده‌اند، چراکه هم کار خیر انجام شده و هم نفس سرکش تحت ریاضت قرار گرفته و از طغیان آن پیشگیرى شده است. اکثر شارحان نهج‌البلاغه در این‌جا تصریح کرده‌اند که این گفتار حکیمانه شبیه حدیث معروف پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله است که در بسیارى از منابع آمده است؛ آن حضرت فرمود: «أفْضَلُ الاَْعْمالُ أحْمَزُها ؛ بهترین اعمال عملى است که سخت‌تر و قوى‌تر و پرمشقت‌تر باشد». منتها امام علیه السلام شاخه خاصى از آن حدیث نبوى را بیان کرده، زیرا مشقت‌بار بودن یک عمل گاه به واسطه انجام دادن کارهاى بدنى سنگین است و گاه به سبب طول مدت و گاه به علّت فراهم نبودن مقدمات و نیز گاهى به‌واسطه مخالفت نفس با آن است که امام علیه السلام روى همین نکته تکیه فرموده است. دلیل آن هم روشن است؛ پاداش‌هاى مادى در عرفِ عقلا همواره متناسب با مقدار زحمتى است که براى کارى کشیده مى‌شود و به همین دلیل کار پرزحمت‌تر پاداش و مزد و اجرت بیشترى دارد. پاداش‌هاى الهى نیز همین‌گونه است؛ هرقدر عمل سخت‌تر و پرمشقت‌تر باشد، پاداشش نزد خداوند بیشتر است و این‌گونه احادیث به هنگامى که انسان در انجام وظایف خود یا ترک گناه گرفتار زحمت و مشقت شدیدى مى‌شود اسباب آرامش روح است، زیرا مى‌داند هرچه زحمتش بیشتر باشد لطف و کرامت و عنایت حق به او بیشتر است. بعضى از بزرگان مانند علامه مجلسى؛ در بحارالانوار در این‌جا به اِشکالى اشاره کرده‌اند و آن این‌که این کلام حکیمانه در بدو نظر با روایاتى که مى‌گوید : «نِیَّةُ الْمُؤمِنُ خَیْرٌ مِنْ عَمَلِهِ» منافات دارد، زیرا «نیت» به تنهایى کار آسانى است وعمل است که غالباً داراى مشکلاتى است. سپس پاسخ سید مرتضى؛ را درباره حل این اشکال پذیرفته که مى‌فرماید: «خیر» (در حدیث نِیَّةُ الْمُؤْمِنِ خَیْرٌ مِنْ عَمَلِهِ) به معناى افعل تفضیل نیست بلکه اشاره به این است که نیت مؤمن همواره خیر خوب است. ولى هرگاه به تفسیرى که از امام باقر علیه السلام در بحارالانوار نقل شده مراجعه مى‌شود اشکال بدون تکلف حل مى‌گردد آن‌جا که مى‌فرماید: «نِیَّةُ الْمُوْمِنِ أَفْضَلُ مِنْ عَمَلِهِ وَذَلِکَ لاَِنَّهُ یَنْوِی مِنَ الْخَیْرِ مَا لاَ یُدْرِکُهُ وَنِیَّةُ الْکَافِرِ شَرٌّ مِنْ عَمَلِهِ وَذَلِکَ لاَِنَّ الْکَافِرَ یَنْوِی الشَّرَّ وَیَأْمُلُ مِنَ الشَّرِّ مَا لایُدْرِکُهُ؛ نیت مؤمن از عمل او بهتر است، زیرا همواره قصد کارهاى (مهمى) را دارد که به آن نمى‌رسد و نیت کافراز عمل او بدتر است، زیرا قصد کارهاى بدترى را دارد که به آن دسترسى پیدا نمى‌کند» ، بنابراین بهتر بودن نه ازنظر فضیلت است، بلکه ازنظر همت وقصد والاست.
منبع : پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
