أَلْوَفَا لاَِهْلِ الْغَدْرِ غَدْرٌ عِنْدَ اللّهِ، وَالْغَدْرُ بِأَهْلِ الْغَدْرِ وَفَاءٌ عِنْدَاللّهِ.
امام علیه السلام فرمود : وفادارى در برابر پیمان‌شکنان، پیمان‌شکنى در پیشگاه خداست وپیمان‌شکنى با آنان، وفادارى نزد خداوند است.
شرح و تفسیر
جزاى پیمان‌شکنان امام علیه السلام در این گفتار حکمت‌آمیز دستورى درباره پیمان‌شکنان داده، مى‌فرماید: «وفادارى در برابر پیمان‌شکنان، پیمان‌شکنى در پیشگاه خداست وپیمان‌شکنى با آنان، وفادارى نزد خداوند است»؛ (أَلْوَفَا لاَِهْلِ آلْغَدْرِ غَدْرٌ عِنْدَ آللّهِ، وَآلْغَدْرُ بِأَهْلِ آلْغَدْرِ وَفَاءٌ عِنْدَآللّهِ). «غَدْر» در اصل به معناى ترک گفتن چیزى است، ازاین‌رو به کار کسى که پیمان و عهد خود را بشکند و آن را ترک گوید «غدر» گفته مى‌شود و گودال‌هاى آب را ازآن‌رو «غدیر» مى‌گویند که در آن‌ها مقدارى آب باران رها و ترک شده است. امام علیه السلام در این گفتار آموزنده مى‌فرماید: انسان نباید در برابر پیمان‌شکنان وکسانى که پایبند به عهد خود نیستند دچار وسوسه شود و پیمان شکستن در برابر آن‌ها را گناه بداند، بلکه به عکس اگر آن‌ها عهد خود را بشکنند و ما در برابر آن‌ها به عهد خود وفا کنیم، نشانه ضعف و ذلت ما در برابر آن‌هاست و آن را حمل بر ترس ما مى‌کنند و سبب جسارت آن‌ها در وقایع مشابه مى‌شود، ازاین‌رو دستور داده شده که در برابر آن‌ها مقابله به مثل کنید. این مقابله به مثل نوعى وفا در پیشگاه خدا محسوب مى‌شود. قرآن مجید نیز دراین باره دستور قاطعى داده است. «(وَإِمَّا تَخَافَنَّ مِنْ قَوْمٍ خِیَانَةً فَانْبِذْ إِلَیْهِمْ عَلَى سَوَاءٍ إِنَّ اللهَ لاَ یُحِبُّ الْخَائِنِینَ)؛ و هرگاه (با ظهور نشانه‌هایى،) از خیانت گروهى بیم داشته باشى (که عهد خود را شکسته، حمله غافلگیرانه کنند)، به‌طور عادلانه به آن‌ها اعلام کن که پیمانشان لغو شده است، زیرا خداوند، خائنان را دوست نمى‌دارد!». در شأن نزول آیه آمده است که اشاره به قوم یهود مدینه است که آن‌ها بارها با پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله پیمان بستند و پیمان خویش را ناجوانمردانه شکستند، ازاین‌رو مى‌فرماید: اگر از خیانت و پیمان‌شکنى آن‌ها بترسى، پیمانت را با آن‌ها قطع کن. البته این سخن به آن معنا نیست که یک‌جانبه و بدون هیچ نشانه‌اى پیمان با آن‌ها را بشکنند بلکه همیشه به دنبال نشانه‌هایى از اراده پیمان‌شکنى خوف حاصل مى‌شود. هرگاه این نشانه‌ها ظاهر شد دستور داده شده پیمان با آن‌ها شکسته شود مبادا از آن براى غافلگیر ساختن مسلمانان سوء استفاده کنند. این در حالى است که قرآن تأکید مى‌کند نسبت به آن‌هایى که به عهد خود وفادارند وفادار بمانید. در چهارمین آیه از سوره «توبه» بعد از اعلان جنگ با مشرکان پیمان‌شکن مى‌فرماید: «(إِلاَّ الَّذِینَ عَاهَدتُّمْ مِّنَ الْمُشْرِکِینَ ثُمَّ لَمْ یَنقُصُوکُمْ شَیْئآ وَلَمْ یُظَاهِرُوا عَلَیْکُمْ أَحَدآ فَأَتِمُّوا إِلَیْهِمْ عَهْدَهُمْ إِلَى مُدَّتِهِمْ إِنَّ اللهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِینَ)؛ مگر کسانى از مشرکان که با آن‌ها عهد بستید و چیزى از آن را در حقّ شما فروگذار نکردند، و احدى را بر ضدّ شما تقویت ننمودند؛ پیمان آن‌ها را تا پایان مدّتشان محترم بشمرید، زیرا خداوند پرهیزکاران را دوست دارد!». ولى درباره پیمان‌شکنان در آیه ۱۲ تأکید به مقابله به مثل کرده مى‌فرماید : «(وَإِنْ نَّکَثُوا أَیْمَانَهُمْ مِّنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَطَعَنُوا فِى دِینِکُمْ فَقَاتِلُوا أَئِمَّةَ الْکُفْرِ إِنَّهُمْ لاَ أَیْمَانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ یَنتَهُونَ)؛ و اگر پیمان‌هاى خود را پس از عهد خویش بشکنند، وآیین شما را مورد طعن قرار دهند، با پیشوایان کفر پیکار کنید، چراکه آن‌ها پیمانى ندارند؛ شاید (با شدّت عمل) دست بردارند!». این‌ها همه با توجه به این است که در اسلام به کمتر چیزى به‌اندازه وفاى به عهد و اداى امانت اهمیت داده شده است تا آن‌جا که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله مى‌فرماید : «مَنْ کَانَ یُوْمِنُ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الآْخِرِ فَلْیَفِ إِذَا وَعَدَ؛ کسى که ایمان به خدا و روز قیامت دارد باید هرگاه وعده‌اى مى‌دهد (و عهدى مى‌بندد) به آن وفا کند». در حدیث دیگرى از امام زین العابدین علیه السلام مى‌خوانیم که در برابر این سؤال که جمیع تعلیمات اسلام در چه چیزى خلاصه مى‌شود؟ فرمود: «قَوْلُ الْحَقِّ وَالْحُکْمُ بِالْعَدْلِ وَالْوَفَاءُ بِالْعَهْدِ؛ سخن حق گفتن و عادلانه قضاوت کردن و وفاى به عهد نمودن است». این حدیث را نیز سابقاً در ذیل حکمت ۱۵۵ آوردیم که امام صادق علیه السلام مى‌فرماید: سه چیز است که هیچ‌کس عذرى در مخالفت با آن ندارد. و دومین آن را وفاى به عهد مى‌شمارد خواه در برابر نیکوکار باشد یا بدکار. اشتباه نشود، منظور از وفاى به عهد در برابر بدکاران این نیست که در مقابل پیمان‌شکنان وفاى به عهد کنید، بلکه منظور این است که اگر با کسى که گناهان مختلفى انجام مى‌دهد و پایبند به احکام دین نیست عهد و پیمانى بستید و او به عهد و پیمانش وفادار بود شما هم وفادار باشید. به بیان دیگر، فسق و فجور او خارج از حوزه پیمانى است که با ما بسته است.
منبع : پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
