صَاحِبُ السُّلْطَانِ کَرَاکِبِ الاَْسَدِ: یُغْبَطُ بِمَوْقِعِهِ، وَهُوَ أَعْلَمُ بِمَوْضِعِهِ.
امام علیه السلام فرمود : همنشین سلطان مانند کسى است که بر شیر سوار است، دیگران به مقام او غبطه مى خورند ولى او خود بهتر مى داند در چه وضع خطرناکى قرار گرفته است.
شرح و تفسیر
قرب سلطان است از آن قرب، الحذر! امام علیه السلام در این کلام حکیمانه اشاره به موقعیت خطرناک اطرافیان سلاطین وپادشاهان و زمامداران مى کند و مى فرماید: «همنشین سلطان مانند کسى است که بر شیر سوار است، دیگران به مقام او غبطه مى خورند ولى او خود بهتر مى داند در چه وضع خطرناکى قرار گرفته است». (صَاحِبُ السُّلْطَانِ کَرَاکِبِ الاَْسَدِ: یُغْبَطُ بِمَوْقِعِهِ، وَهُوَ أَعْلَمُ بِمَوْضِعِهِ). تاریخ نشان مى دهد که مقربان سلاطین همیشه گرفتار خطرى بوده اند که امام علیه السلام در این کلام حکیمانه به آن اشاره کرده است. مردم، مقام و جاه آنها را مى بینند و غبطه مى خورند که اى کاش به جاى آنها بودند و با استفاده از قدرت سلطان مى توانستند هر کارى را بخواهند انجام دهند. این در حالى است که آنها همواره بر لب پرتگاه خطرند و بسیار شده است که ناگهان سلطان به آنها بدبین شده، نه تنها دستور عزل آنها را داده، بلکه آنها را به شدت مجازات نموده و در بسیارى از موارد نابود کرده است. این به آن سبب است که از یکسو سلاطین انتظار دارند اطرافیانشان کارهاى آنها را بزرگ جلوه دهند و نقاط ضعف را نبینند و تملق و چاپلوسى را به درجه اعلا برسانند و از سوى دیگر افراد حسود، همواره به سخن چینى درباره آنها مى پردازند و اگر کمترین لغزشى براى آنها پیدا شود آن را بزرگ کرده به سلطان گزارش مى دهند و سعى مى کنند تخم بدبینى را در ذهن او بکارند و از سوى سوم، گاه سلطان از نفوذ آنها به وحشت مى افتد و چنین مى پندارد که ممکن است اطرافیانش رقیب او شوند و حتى قدرت را از دست او گرفته او را از اوج عزت به زیر آورند. این عوامل دست به دست هم مى دهند و سبب مى شوند که آنها همیشه در خطر باشند. چه تشبیه جالبى امام علیه السلام فرموده است: شخصى که سوار شیر است مردم او را صاحب قدرت تصور مى کنند که چگونه توانسته شیر را که قوى ترین حیوانات است تحت سلطه خود قرار دهد ولى از سویى دیگر، شیر هرگز خوى درندگى خود را فراموش نمى کند؛ ناگهان از یک فرصت استفاده کرده، سوار خود را بر زمین مى زند و او را مى درد. بسیار دیده شده است که پرورش دهندگان شیر در باغ وحش یا در سیرکها براى تماشاى مردم سالها از این حیوان درنده مراقبت کرده و به او محبت نمودهاند؛ ولى ناگهان خوى درندگى شیر ظاهر شده و مراقب و پرورش دهنده خود را دریده است. همانگونه که در بحث مصادر این کلام حکیمانه آمد، در سراج الملوک (طرطوشى) تعبیر زیباى دیگرى از این حدیث آمده است؛ او از امام علیه السلام چنین نقل مى کند: «صاحِبُ السُّلْطانِ کَراکِبِ الاْسَدِ یَهابُهُ النّاسُ وَهُوَ لِمَرْکُوبِهِ أهْیَبُ؛ یار سلطان همچون کسى است که بر شیر سوار شده، مردم از او مى ترسند و او از مرکبش بیشتر مى ترسد». با توجه به اینکه این مشکل براى اطرافیان سلاطین و زمامداران به خصوص زمامداران خودکامه در هر عصر و زمان و در هر مکانى وجود داشته، ضرب المثل هاى زیادى در این زمینه، میان مردم رواج یافته که «ابن ابى الحدید» موارد زیادى از آنها را در سخنان خود آورده است، از جمله از «عتابى» (از شعراى عباسى و دوستان برامکه، وزراى بنى عباس) نقل مى کند که به او گفتند: چرا به سراغ امیر نمى روى؟ گفت: زیرا مى بینم یکى را بدون اینکه کار خوبى انجام داده باشد پاداش مى دهد و تشویق مى کند و دیگرى را بدون گناه به قتل مى رساند و من نمى دانم جزء دسته اولم یا دوم و آنچه از او امید دارم به اندازه خطرى نیست که مرا تهدید مى کند. از شخص دیگرى به نام «سعید حمید» نقل مى کند که مى گوید: خدمت سلطان مانند حمام است؛ آنها که بیرون هستند مایلند هرچه زودتر وارد و آنها که داخلند مایلند خارج شوند. از «ابن مقفع» نقل مى کنند که توجه سلطان بر اطرافیانش باعث دردسر است وبى اعتنایى او باعث ذلت. دیگرى مى گوید: سزاوار است کسى که همنشین سلطان است همیشه خود را آماده عذرخواهى از گناهى کند که هرگز انجام نداده و در حالى که نزدیک ترین افراد به اوست از همه ترسانتر باشد. نیز از بعضى نقل مى کند هنگامى که با سلطان همنشین شدى باید با او چنان مدارا کنى که زن زشت صورت با شوهرى که از او متنفر است رفتار مى کند؛ یعنى پیوسته خود را در نظر او زیبا جلوه دهى. بدیهى است آنچه در این کلام حکیمانه امام علیه السلام آمده است اشاره به اطرافیان و حواشى سلاطین جور و زمامداران خودکامه است وگرنه همراهى و معاونت وکمک به زمامدار عادل مسلمین و کسانى که به حکم خداوند و پذیرش حق حکومت دارند، خدمت بزرگ و افتخار عظیمى است.
منبع : پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
