أَحْسِنُوا فی عَقِبِ غَیْرِکُمْ تُحْفَظُوا فِی عَقِبِکُم.
امام علیه السلام فرمود : با بازماندگان دیگران خوشرفتارى کنید تا با بازماندگان شما همین گونه رفتار کنند.
شرح و تفسیر
خوشرفتارى با بازماندگان مسلمین امام علیه السلام در این گفتار حکیمانه به آثار مثبت نیکوکارى درباره بازماندگان مسلمین اشاره مى کند و مى فرماید: «با بازماندگان دیگران خوشرفتارى کنید تا با بازماندگان شما همینگونه رفتار کنند»؛ (أَحْسِنُوا فی عَقِبِ غَیْرِکُمْ تُحْفَظُوا فِی عَقِبِکُم). این گفتار درخشان امام علیه السلام درواقع برگرفته از دو آیه نورانى قرآن مجید است که در سوره «نساء» آیه ۹ مىگوید: «(وَلْیَخْشَ الَّذِینَ لَوْ تَرَکُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّةً ضِعَافآ خَافُوا عَلَیْهِمْ فَلْیَتَّقُوا اللهَ وَلْیَقُولُوا قَوْلا سَدِیدآ)؛ کسانى که اگر فرزندان ناتوانى از خود به یادگار بگذارند از آینده آنان مى ترسند، باید (از ستم درباره یتیمان مردم) بترسند! از (مخالفت) خدا بپرهیزند، و سخنى استوار بگویند». همچنین در آیه ۸۲ سوره «کهف» مىخوانیم: «(وَأَمَّا الْجِدَارُ فَکَانَ لِغُلاَمَیْنِ یَتِیمَیْنِ فِى الْمَدِینَةِ وَکَانَ تَحْتَهُ کَنزٌ لَّهُمَا وَکَانَ أَبُوهُمَا صَالِحآ فَأَرَادَ رَبُّکَ أَنْ یَبْلُغَا أَشُدَّهُمَا وَیَسْتَخْرِجَا کَنزَهُمَا رَحْمَةً مِّنْ رَّبِّکَ)؛ و اما آن دیوار، از آنِ دو نوجوان یتیم در آن شهر بود؛ و زیر آن، گنجى متعلق به آن دو وجود داشت؛ و پدرشان مرد صالحى بود، پس پروردگار تو مىخواست آنها به حدّ بلوغ برسند وگنجشان را استخراج کنند؛ این رحمتى از پروردگارت بود». در آیه نخست، به کسانى که با یتیمان و فرزندان ناتوان و ضعیف مسلمان بدرفتارى مى کنند هشدار داده که ممکن است با فرزندان خود آنها این عمل انجام شود و در آیه دوم، صالح بودن پدران را رمز خدمت دو پیامبر به فرزندان آنها شمرده است. این حقیقت در روایات اسلامى نیز منعکس است؛ از جمله در روایتى از امام صادق علیه السلام مى خوانیم: «فِی کِتَابِ عَلِیٍّ علیه السلام إِنَّ آکِلَ مَالِ الْیَتِیمِ سَیُدْرِکُهُ وَبَالُ ذَلِکَ فِی عَقِبِهِ وَیَلْحَقُهُ وَبَالُ ذَلِکَ فِی الاْخِرَةِ؛ در کتاب على علیه السلام آمده است: کسى که مال یتیم را به ناحق بخورد وبال آن، دامن فرزندان او را در دنیا و دامن خودش را در آخرت خواهد گرفت». در طول تاریخ نیز نمونه هاى زیادى از این مطلب آمده است که افرادى با بازماندگان دیگران بدرفتارى کردند و فرزندان آنها گرفتار بدرفتارى دیگران شدند. با توجه به اینکه مفهوم مطالب فوق این است که پاداش کیفر اعمال نیک و بد پدران به فرزندان منتقل مى شود اینجا این سؤال پیش مى آید که چگونه خداوند مجازات شخصى را که در حق اولاد دیگران ظلم کرده است به فرزندان آن شخص منتقل مى کند؟ در حالى که قرآن با صراحت مى گوید: «(وَلاَ تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى)؛ هیچکس به جرم گناه دیگرى مجازات نمى شود». پاسخ این سؤال با توجه به یک نکته روشن مى گردد و آن اینکه این پاداش ومجازات، پاداش و مجازات تشریعى نیست، بلکه نوعى تکوین است، زیرا هنگامى که کسى پایه کار خوب یا بدى را در جامعه مى گذارد کمکم به صورت سنّتى درمى آید و دیگران هم در همان مسیر گام برمى دارند و درنتیجه آن نیک وبد به سراغ فرزندان او نیز خواهد آمد. به خصوص وجدان انسانى مردم ایجاب مى کند به فرزندان نیکوکار، نیکوکارى کنند و همانگونه که حس انتقامجویى آنها ایجاب مى کند از فرزندان ستمکار انتقام بگیرند. البته درمورد کلام امام علیه السلام که سخن از نتیجه نیکوکارى به فرزندان نیکوکار است هیچ مشکلى وجود ندارد که خداوند تفضّلا فرزندان نیکوکاران را مشمول عنایت خاصى قرار دهد و پاداش پدران را در اختیار آنان بگذارد. در غررالحکم از امام علیه السلام نقل شده است که «مَنْ رَعَى الاَْیْتَامَ رُعِیَ فِی بَنِیهِ؛ کسى که یتیمان دیگران را سرپرستى کند مردم فرزندان او را مراقبت و سرپرستى خواهند کرد».
منبع : پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
