أَحْبِبْ حَبِیبَکَ هَوْناً مَا، عَسَى أَنْ یَکُونَ بَغِیضَکَ یَوْماً مَا، وَأَبْغِضْ بَغِیضَکَ هَوْناً مَا، عَسَى أَنْ یَکُونَ حَبِیبَکَ یَوْماً ما.
امام علیه السلام فرمود : دوست خود را در حد اعتدال دوست بدار، چراکه ممکن است روزى دشمنت شود وبا دشمنت نیز در حد اعتدال دشمنى کن، زیرا ممکن است روزى دوست تو شود.
شرح و تفسیر
در دوستى و دشمنى از حدّ تجاوز مکن امام علیه السلام در این گفتار حکیمانه توصیه مى کند که هرگز در دوستى و دشمنى افراط نکنید که پایان نافرجامى دارد. مى فرماید: «دوست خود را در حد اعتدال دوست بدار، چراکه ممکن است روزى دشمنت شود و با دشمنت نیز در حد اعتدال دشمنى کن، زیرا ممکن است روزى دوست تو شود»؛ (أَحْبِبْ حَبِیبَکَ هَوْناً مَا، عَسَى أَنْ یَکُونَ بَغِیضَکَ یَوْماً مَا، وَأَبْغِضْ بَغِیضَکَ هَوْناً مَا، عَسَى أَنْ یَکُونَ حَبِیبَکَ یَوْماً ما). «هَون» در اصل به معناى آرامش و راحتى و «هونا» معمولا به معناى شتاب نکردن و به آرامى کارى را انجام دادن و «ما» براى تقلیل است و در مجموع یعنى کمى آرامتر. اشاره به اینکه همیشه دوستى ها و دشمنى ها استمرار نمى یابد و چه بسا دوستى، روزى به دشمنى و دشمنى، روزى به دوستى تبدیل گردد. هرگاه انسان در زمان دوستى، راه افراط در پیش گیرد و تمام اسرار خویش را به دوستش بگوید و او را از تمام زوایاى زندگى اش باخبر سازد، بسا روزى برسد که براثر اصطکاک، این دوستى به دشمنى تبدیل گردد و آن دوست، تمام اسرار انسان را فاش کند و شاید ضربات شدیدى از این راه بر او وارد سازد. اگر انسان حد اعتدال را رعایت کند گرفتار چنین سرانجام شومى نمىشود. نیز ممکن است گاهى دشمنى ها براثر وحدت منافع به دوستى تبدیل شود. اگر انسان در زمان دشمنى تمام پلهاى پشت سر خود را ویران کرده باشد چگونه مى تواند در صورت دوست امروز خود نگاه کند؟ آیا خاطره شوم گذشته، امروز را تحت تأثیر خود قرار نمى دهد و مشکل آفرین نمى شود؟ شبیه همین معنا از امام صادق علیه السلام با عبارت دیگرى نقل شده است آنجا که براى بعضى از اصحابش فرمود: «لا تُطْلِعْ صَدِیقَکَ مِنْ سِرِّکَ إِلاَّ عَلَى مَا لَوِ اطَّلَعَ عَلَیْهِ عَدُوُّکَ لَمْ یَضُرَّکَ فَإِنَّ الصَّدِیقَ قَدْ یَکُونُ عَدُوَّکَ یَوْماً مَا؛ دوستت را از همه اسرارت آگاه مکن مگر اسرارى که اگر دشمنت از آن آگاه شود زیانى به تو نرسد، زیرا دوست ممکن است روزى به دشمن تبدیل گردد». در دیوان اشعار منسوب به امیرمؤمنان على علیه السلام نیز همین مطلب به بیان دیگرى در ضمن دو بیت آمده است مى فرماید : وَأَحْبِبْ إذا أَحْبَبْتَ حُبّاً مُقارِباً فَإنَّکَ لاتَدْری مَتى أَنْتَ نازِعٌ وَأَبْغِضْ إذا أَبْغَضْتَ بُغْضاً مُقارِباً فَإِنَّکَ لاتَدْری مَتى أَنْتَ راجِعٌ هنگامى که طرح دوستى با کسى مى ریزى اعتدال را رعایت کن ـ زیرا نمى دانى کى از او جدا مى شوى. و اگر با کسى دشمنى کردى به طور کامل از او جدا مشو، ـ زیرا نمى دانى کى به سوى او باز مى گردى. نکته رعایت معیارهاى الهى در دوستى و دشمنى شک نیست که در اسلام مسئله حب و بغض باید بر اساس معیارهاى الهى باشد که به صورت اصل «تولّى و تبرّى» معروف شده است و به تعبیر دیگر تولّاى اولیاء الله (دوستداشتن دوستان خدا) و تبرى از اعداء الله (بیزارى از دشمنان خدا) دو اصل اساسى را تشکیل مىدهد که هر مسلمانى باید به آنها پایبند باشد. حتى به مقتضاى آیه شریفه ۲۲ سوره «مجادله» اگر نزدیکترین بستگان انسان نیز از مسیر حق منحرف شوند و در راه کفر و خطا و ظلم وعصیان گام نهند باید رابطه دوستى را از آنان قطع کرد و اگر دورترین افراد در مسیر خداشناسى، تقوا، پاکى و عدالت باشند باید با آنها رابطه نزدیک دوستى برقرار کرد. «(لّاَ تَجِدُ قَوْمآ یُؤْمِنُونَ بِاللهِ وَالْیَوْمِ الاْخِرِ یُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ کَانُوا آبَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءَهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِیرَتَهُمْ أُوْلَئِکَ کَتَبَ فِى قُلُوبِهِمُ الاِْیمَانَ وَأَیَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِّنْهُ وَیُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِى مِنْ تَحْتِهَا الاَْنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا رَضِىَ اللهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُوْلَئِکَ حِزْبُ اللهِ أَلاَ إِنَّ حِزْبَ اللهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ)؛ هیچ قومى را که ایمان به خدا و روز رستاخیز دارند نمى یابى که با دشمنان خدا و رسولش دوستى کنند، هر چند پدران یا فرزندان یا برادران یا خویشاوندانشان باشند؛ آنان کسانى هستند که خدا ایمان را بر صفحه دلهایشان نوشته و با روحى از ناحیه خودش آنها را تقویت فرموده، وآنها را در باغهایى از بهشت وارد مىکند که نهرها از زیر (درختانش) جارى است، جاودانه در آن مى مانند؛ خدا از آنها خشنود است، و آنان نیز از خدا خشنودند؛ آنها «حزب الله» هستند؛ بدانید «حزب الله» پیروزان و رستگارانند». ازاینرو این دوستى هرگز نباید به دشمنى تبدیل شود و نه عکس آن، بنابراین آنچه امام علیه السلام در کلام حکیمانه بالا فرموده است اشاره به دوستى ودشمنى هاى مربوط به امور شخصى است که انسان اگر بر اساس وحدت منافع با کسى دوست مى شود حد دوستى را نگه دارد و اگر بر اساس اختلاف منافع با کسى عداوت مى ورزد حد آن را نیز حفظ کند، زیرا این دوستى ها و دشمنى ها براثر تغییر مسیر منافع، تغییر مى یابند؛ آنگاه وضع جدید براى انسان غیر قابل تحمل خواهد بود به دلیلى که در بالا گفته شد.
منبع : پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
