لَوْ قَدِ اسْتَوَتْ قَدَمَاىَ مِنْ هذِهِ الْمَدَاحِضِ لَغَیَّرْتُ أَشْیَاءَ.
امام علیه السلام فرمود : اگر در برابر این لغزشگاهها، گامهایم استوار شود امورى را تغییر خواهم داد.(و بدعتهایى را که گذاشته اند از میان خواهم برد).
شرح و تفسیر
مبارزه با بدعتها امام علیه السلام در این گفتار پرمعناى خود به انحرافات و بدعتهایى که بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله پیدا شده بود اشاره کرده مى فرماید: «اگر گامهایم در این لغزشگاهها استوار بماند امورى را تغییر خواهم داد»؛ (لَوْ قَدِ اسْتَوَتْ قَدَمَاىَ مِنْ هذِهِ الْمَدَاحِضِ لَغَیَّرْتُ أَشْیَاءَ). «مَداحِضْ» جمع «مِدْحَض» به معناى لغزشگاه است و ریشه اصلى آن «دَحْض» و «دُحوض» به معناى لغزش است. مىدانیم پس از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در زمان خلفا انحرافى چه در مسائل عقیدتى وچه در احکام روى داد که غالباً منشأ سیاسى یا عدم آگاهى به تعلیمات اسلام داشت و امام علیه السلام مترصد بود مسلمانان را از آن انحرافات بازگرداند و به اسلام خالص و راستین زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله سوق دهد؛ ولى متأسفانه جنگهاى داخلى که یکى پس از دیگرى واقع شد و بى وفایى کوفیان و فعالیت شدید منافقان به آن حضرت مجال نمى داد. ازاینرو فرمود که اگر این لغزشگاهها برطرف گردد و آرامش پیدا شود ـ که متأسفانه تا آخر عمر مبارک آن حضرت حاصل نشد ـ امورى را تغییر خواهم داد. شاهد این سخن ما خطبه اى است که حضرت ضمن آن مىفرماید: «قَدْ عَمِلَتِ الْوُلاةُ قَبْلِی أَعْمَالاً خَالَفُوا فِیهَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مُتَعَمِّدِینَ لِخِلافِهِ نَاقِضِینَ لِعَهْدِهِ مُغَیِّرِینِ لِسُنَّتِهِ وَلَوْ حَمَلْتُ النَّاسَ عَلَى تَرْکِهَا وَحَوَّلْتُهَا إِلَى مَوَاضِعِهَا وَإِلَى مَا کَانَتْ فِی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَتَفَرَّقَ عَنِّی جُنْدِی حَتَّى أَبْقَى وَحْدِی أَوْ قَلِیلٌ مِنْ شِیعَتِی؛ زمامداران پیش از من کارهایى انجام دادند که برخلاف سنت رسول خداصلی الله علیه و آله بود. عامدانه راه خلاف رفتند و نقض عهد آن حضرت کردند و سنتش را تغییر دادند و اگر من مردم را وادار به ترک آنها کنم و آنها را به حال اول و به همان چیزى که در عهد رسول خدا صلی الله علیه و آله بود بازگردانم، لشکرم از اطراف من پراکنده مىشود تا آنجا که تنهاى تنها مى مانم و یا کمى از شیعیان من با من مى مانند». این بدعتها زیاد بودند که به بخشى از آنها اشاره مى شود : تبعیض میان عرب و عجم که در زمان عمر واقع شد و بیت المال را میان مسلمانان یکسان تقسیم نکرد. مخالفت با حج تمتع و ازدواج موقت که در عبارت معروف از او نقل شده است: «مُتْعَتانِ کانَتا فی عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله وَأنا أنْهی وَأُعاقِبُ عَلَیْهِما» که با تعبیرات متفاوتى در کتب زیادى نقل شده است. خواندن نماز تراویح (نمازهاى مستحب شب ماه رمضان که باید فرادى خوانده شود و او دستور داد به صورت جماعت بخوانند). گفتن «الصَّلاةُ خَیْرٌ مِنَ النَّوْمِ» در اذان صبح که به گفته ابن ابى شیبه در کتاب مصنف خود، عمر شنید که مؤذن او به هنگام اذان صبح مى گوید: «الصَّلاةُ خَیْرٌ مِنَ النَّوْمِ»، عمر از این جمله خوشنود شد و به مؤذن خود گفت: «أقِرّها فی أذانِکَ؛ آن را در اذان (صبحِ) خود همواره بگو». همچنین حذف «حَىِّ عَلى خَیْرِ الْعَمَلِ» از اذان به بهانه اینکه اگر مردم نماز را بهترین کار بشمرند ممکن است به جهاد اهمیت ندهند. در روایت معروفى آمده است که عکرمه از ابن عباس سؤال کرد: چرا عمر «حَىِّ عَلى خَیْرِ الْعَمَلِ» را از اذان حذف کرد؟ ابن عباس گفت: «أرادَ عُمَرُ أنْ لا یَتَّکِلَ النّاسُ عَلَى الصَّلاةِ وَیَدَعُوا الْجِهادَ فَلِذلِکَ حَذَفَها مِنَ الاْذانِ». شوکانى در نیل الاوطار از کتاب الاحکام نقل مى کند: «قَدْ صَحَّ لَنا أنَّ حَىِّ عَلى خَیْرِ الْعَمَلِ کانَتْ عَلى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله یُؤَذَّنُ بِها وَلَمْ تُطْرَحْ إلّا فی زَمَنِ عُمَرِ؛ در روایت صحیح ثابت شده است که «حَىِّ عَلى خَیْرِ الْعَمَلِ» در زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بود و آن را در اذان مى گفتند؛ ولى در زمان عمر آن را حذف کردند». سپس در زمان عثمان، بدعتهاى عجیب تر دیگرى گذاشته شد که از آن جمله تقسیم بیت المال و مقامهاى حساس حکومت اسلامى در میان خویشاوندان او ووابستگان به او بود که همین مطلب سبب شد داد و فریاد مردم به اعتراض بلند شود؛ اعتراضى که سرانجام منجر به قتل او شد. امثال این بدعتها که در کتب مشروحه کلامیه آمده، فراوان است. امیرمؤمنان على علیه السلام مى خواست پس از استقرار حکومت، تمام این بدعتها را حذف کند وسنتهاى عصر رسولالله صلی الله علیه و آله را زنده نماید؛ ولى متأسفانه مشکلات داخلى کشور اسلام و جنگها اجازه نداد و این افتخار بزرگ از مسلمانان سلب شد.
منبع : پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
