قَطَعَ الْعِلْمُ عُذْرَ الْمُتَعَلِّلِینَ.
امام علیه السلام فرمود : علم و آگاهى، راه را بر (بهانه جویان و) آنها که تعلّل مى ورزند بسته است.
شرح و تفسیر
راه عذر بر شما بسته است از آنجا که افرادى آگاهانه از انجام وظایف الهى و وجدانى خود سربازمى زنند، امام علیه السلام به آنها هشدار مى دهد که علم و آگاهى، راه عذر را بر این افراد بسته است؛ (قَطَعَ الْعِلْمُ عُذْرَ الْمُتَعَلِّلِینَ). واقعیت آن است که گروهى از مردم ناآگاهانه گرفتار کارهاى خلاف مى شوند؛ اما گروه دیگرى مى دانند و بهانه جویى مى کنند و پیوسته شانه از زیر بار مسئولیت خالى مى نمایند. گاه به گمان اینکه خداوند غفور و رحیم است وگناه آنها را مى بخشد و گاه به این بهانه که علم آنها قطعى و یقینى نیست و گاه سعى مى کنند علم خود را به فراموشى بسپارند و خود را به نادانى بزنند. همه اینها در پیشگاه خدا مسئولند و بهانه جویى ها هرگز عذرى براى آنها نزد خدا درست نخواهد کرد و اگر تاریخ اسلام را از اوّل تا کنون با دقت مطالعه کنیم بسیارى را مى بینیم که مشمول این کلام امامند و گمان مى کنند عذر دارند، در حالى که در پیشگاه خدا مسئولند. این حکم شامل همه کسانى مى شود که آگاهانه به بهانه هاى واهى با اصول یا فروع دین به مخالفت برخاسته اند. امیرمؤمنان على علیه السلام به خصوص در دوران خلافت خود گرفتار اینگونه افراد بود. در خطبه طالوتیه که کلینى؛ در جلد هشتم کافى نقل کرده است، مى خوانیم که امام علیه السلام گروهى از متخلفان از حق را مخاطب قرار داده مى فرماید : «وَالَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَبَرَأَ النَّسَمَةَ لَقَدْ عَلِمْتُمْ أَنِّی صَاحِبُکُمْ وَالَّذِی بِهِ أُمِرْتُمْ وَأَنِّی عَالِمُکُمْ وَالَّذِی بِعِلْمِهِ نَجَاتُکُمْ وَوَصِیُّ نَبِیِّکُمْ وَخِیَرَةُ رَبِّکُمْ وَلِسَانُ نُورِکُمْ وَالْعَالِمُ بِمَا یُصْلِحُکُمْ فَعَنْ قَلِیلٍ رُوَیْداً یَنْزِلُ بِکُمْ مَا وُعِدْتُمْ وَمَا نَزَلَ بِالاُْمَمِ قَبْلَکُمْ وَسَیَسْأَلُکُمُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَنْ أَئِمَّتِکُمْ مَعَهُمْ تُحْشَرُونَ وَإِلَى اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ غَداً تَصِیرُونَ أَمَا وَاللَّهِ لَوْ کَانَ لِی عِدَّةُ أَصْحَابِ طَالُوتَ أَوْ عِدَّةُ أَهْلِ بَدْرٍ وَهُمْ أَعْدَاوُکُمْ لَضَرَبْتُکُمْ بِالسَّیْفِ حَتَّى تَئُولُوا إِلَى الْحَقِّ وَتُنِیبُوا لِلصِّدْقِ فَکَانَ أَرْتَقَ لِلْفَتْقِ وَآخَذَ بِالرِّفْقِ اللَّهُمَّ فَاحْکُمْ بَیْنَنَا بِالْحَقِّ وَأَنْتَ خَیْرُ الْحَاکِمِینَ؛ سوگند به خدایى که دانه را در زیر زمین شکافته و انسانها را آفریده، شما به خوبى مىدانید که من صاحب اختیار شمایم و همان کسى هستم که به پیروى او امر شدهاید و عالمى که در علمش نجات شماست و وصى پیامبرتان و انتخاب شده پروردگارتان و لسان نورتان و عالم به مسائلتان هستم. به زودى وعده هاى مجازات الهى بر شما نازل مى شود و گرفتار همان امورى مى شوید که امت هاى پیشین گرفتار آن شدند وبه زودى خداوند عزّوجلّ شما را از پیشوایانتان سؤال مى کند و با آنها محشور مى شوید و فردا به سوى پروردگارتان خواهید رفت. به خدا سوگند اگر من به اندازه یاران طالوت یا به اندازه سربازان اسلام در جنگ بدر ـ که آنها به یقین دشمن شما هستند ـ شما را با شمشیر مى زدم تا به سوى حق بازگردید و راه صداقت را پیش گیرید، این کار به پراکندگى ها پایان مى داد و مایه آرامش بود. خداوندا! میان من و میان آنها به حق حکم فرما و تو بهترین حاکمانى». علّامه کمره اى؛ در منهاج البراعة در شرح این کلام حکمت آمیز مى گوید : این سخن منطبق بر موضع گیرى هاى فراوانى است که در زندگى مملو از مخالفت هاى دشمنان آن حضرت به چشم مى خورد؛ دشمنانى که او را از حقش بازداشتند در حالى که عالم به آن بودند. سپس به مواردى از آنها اشاره مى کند؛ از جمله دلایلى که آن حضرت در برابر اهل سقیفه آورد، زیرا بیشتر آنها بر اساس نصوص صادره از پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله که آن حضرت را به امامت و وصایت نصب کرده بود، از حق او آگاه بودند؛ ولى با این علم و آگاهى به مخالفت برخاستند. مورد دیگر موقف آن حضرت در برابر اهل شوراى شش نفرى بعد از وفات عمر بود که حق خود را به اهل شورا یادآور شد؛ ولى آنان آگاهانه مخالفت کردند و همچنین دلایلى که پس از قتل عثمان وپس از قضیه حکمین در صفین آورد، همه در برابر کسانى بود که بسیارى از آنها مى دانستند و براثر هواى نفس مخالفت مى کردند. این سخن مولا درباره آنها کاملاً صدق مى کند که علم و آگاهى، عذر بهانه جویان را قطع مى کنند و آنان پاسخى در پیشگاه خداوند در روز قیامت نخواهند داشت.
منبع : پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
