لاَ تَصْحَبِ الْمَائِقَ فَإِنَّهُ یُزَیِّنُ لَکَ فِعْلَهُ، وَیَوَدٌّ أَنْ تَکُونَ مِثْلَهُ.
امام علیه السلام فرمود : با احمق معاشرت مکن که کارهاى احمقانه خود را براى تو زیبا جلوه مىدهد ودوست دارد تو هم مثل او باشى.
شرح و تفسیر
مصاحبت احمق! امام علیه السلام در این گفتار حکیمانه، از معاشرت با احمق نهى مى کند و دلیل روشنى براى آن ذکر مى نماید و مى فرماید: «با احمق مصاحبت نکن که کارهاى احمقانه خود را براى تو زیبا جلوه مى دهد و دوست دارد تو هم مثل او باشى»؛ (لاَ تَصْحَبِ آلْمَائِقَ فَإِنَّهُ یُزَیِّنُ لَکَ فِعْلَهُ، وَیَوَدٌّ أَنْ تَکُونَ مِثْلَهُ). انسان، موجودى اجتماعى است، نه تنها به این دلیل که مدنى بالطبع است وعشق به اجتماعى بودن در نهاد او نهفته شده، بلکه به دلیل نیازهاى فراوان ومتنوعى که دارد و نمى تواند بدون کمک گرفتن از دیگران به آن برسد. اضافه بر همه اینها تنهایى او را رنج مى دهد و کسل مى کند و هنگامى که در جمع دوستان است احساس آرامش مى نماید و غالبا در مشکلات، به وسیله درد دل کردن با دیگران تسلى خاطر پیدا مى کند. روى این جهات هرگز نمى توان انسان را از زندگى اجتماعى جدا کرد. به همین دلیل کسانى که مدتى طولانى در سلول هاى انفرادى زندان محبوس مى شوند به بیمارى روانى گرفتار مى گردند. زندگى اجتماعى نیز خالى از آسیب ها نیست، زیرا اگر انسان دوستان مناسبى را براى خود انتخاب نکند چه بسا ضررهایى از دوستان متحمل مى شود که بیش از زیان هاى زندگى فردى است. به همین دلیل پیشوایان بزرگ دین همواره در این موضوع هشدار داده وروشن ساخته اند با چه کسانى مى توان معاشر و مصاحب شد و با چه کسانى نمى توان معاشرت کرد. یکى از مهمترین هشدارها در روایات اسلامى درباره معاشرت با احمق است که امام علیه السلام در این کلام حکیمانه به آن اشاره کرده و همگان را از مصاحبت با آنها برحذر مى دارد. البته «مائق» به معناى کسى است که حماقت او شدید باشد. چنین کسى از کارهاى احمقانه خود لذت مى برد و سعى مى کند آن را زینت دهد و جالب معرفى کند و اصرار دارد دیگران هم مانند او باشند. از آنجا که در انسان چیزى به نام روحیه محاکات نهفته شده که مى خواهد خود را شبیه دیگران کند چه بسا همنشینى با احمق تأثیر خود را بگذارد و به تدریج به سوى او گرایش پیدا کند به خصوص اگر او کارهاى احمقانه خود را تبلیغ و تزئین کند. در گفتار حکیمانه ۳۸ امام علیه السلام به بُعد دیگرى از خسارات همنشینى با احمق اشاره کرده و خطاب به فرزندش امام حسن علیه السلام مى فرماید: «یَا بُنَیَّ إِیَّاکَ وَمُصَادَقَةَ الاَْحْمَقِ فَإِنَّهُ یُرِیدُ أَنْ یَنْفَعَکَ فَیَضُرَّکَ؛ فرزندم از دوستى با احمق برحذر باش؛ چراکه او مى خواهد به تو منفعت رساند؛ ولى زیان مى رساند (زیرا براثر حماقتش سود و زیان را تشخیص نمى دهد)». در تأیید این سخن در حدیثى از امام صادق علیه السلام مى خوانیم: «مَنْ لَمْ یَجْتَنِبْ مُصَادَقَةَ الاَْحْمَقِ أَوْشَکَ أَنْ یَتَخَلَّقَ بِأَخْلاقِهِ؛ کسى که از دوستى با احمق پرهیز نکند بیم آن مى رود که اخلاق او را بپذیرد (و مانند او شود)». اهمیت این موضوع به اندازه اى است که حتى در بعضى از روایات از امیرمؤمنان علیه السلام آمده است که «دشمن عاقل از دوست احمق بهتر است؛ عَدُوٌّ عَاقِلٌ خَیْرٌ مِنْ صَدِیقٍ أَحْمَقَ». در حدیث جامع و جالبى از امام سجاد علیه السلام مى خوانیم که فرزند خود امام باقر علیه السلام را چنین نصیحت مى فرمود: «إِیَّاکَ یَا بُنَیَّ أَنْ تُصَاحِبَ الاَْحْمَقَ أَوْ تُخَالِطَهُ وَاهْجُرْهُ وَلا تُجَادِلْهُ فَإِنَّ الاَْحْمَقَ هُجْنَةٌ عین عَیَّابٌ غَائِباً کَانَ أَوْ حَاضِراً إِنْ تَکَلَّمَ فَضَحَهُ حُمْقُهُ وَإِنْ سَکَتَ قَصَرَ بِهِ عِیُّهُ وَإِنْ عَمِلَ أَفْسَدَ وَإِنِ اسْتَرْعَى أَضَاعَ لا عِلْمُهُ مِنْ نَفْسِهِ یُغْنِیهِ وَلا عِلْمُ غَیْرِهِ یَنْفَعُهُ وَلا یُطِیعُ نَاصِحَهُ وَلا یَسْتَرِیحُ مُقَارِنُهُ تَوَدُّ أُمُّهُ ثَکْلَتَهُ وَامْرَأَتُهُ أَنَّهَا فَقَدَتْهُ وَجَارُهُ بُعْدَ دَارِهِ وَجَلِیسُهُ الْوَحْدَةَ مِنْ مُجَالَسَتِهِ إِنْ کَانَ أَصْغَرَ مَنْ فِی الْمَجْلِسِ أَعْیَا مَنْ فَوْقَهُ وَإِنْ کَانَ أَکْبَرَهُمْ أَفْسَدَ مَنْ دُونَهُ؛ فرزندم از همنشینى ومعاشرت با احمق بپرهیز و از او دورى کن و با او گفتگو نکن، زیرا احمق، آدم پست و فرو مایه اى است؛ خواه غایب باشد یا ظاهر. اگر سخن بگوید حماقتش او را رسوا مى کند و اگر سکوت کند ناتوانى اش ضعف او را آشکار مى سازد و اگر کارى انجام دهد خراب مى کند، اگر مسئولیتى به عهده او بیندازند ضایع مى سازد. نه علم خودش او را بى نیاز مى کند و نه علم دیگران به حال او سودى دارد. به سخن خیرخواه خود گوش نمى کند و همنشین خود را راحت نمى گذارد. مادرش آرزو مى کند که اى کاش از دنیا برود و همسرش خواهان فقدان اوست و همسایه اش آرزوى رفتن از جوار او مى کند. اگر کمترین فرد مجلس باشد، افراد بالاتر از خود را به رنج مى اندازد و اگر بالاترین فرد مجلس باشد زیردستان را به فساد مى کشاند». درباره احمق توضیحات بسیار گسترده ترى در ذیل کلام حکیمانه ۳۸ داشتیم. در کتاب شریف کافى آنچه در این کلام حکیمانه امیرمؤمنان على علیه السلام آمده، درباره ماجن فاجر (انسان بى بند و بار و فاسق) نیز آمده است.
منبع : پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
