وَقَدْ سُئِلَ عَنْ مَسافَةِ ما بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ، مَسِیرَةُ یَوْمٍ لِلشَّمْسِ.
از امام علیه السلام درباره فاصله میان مشرق و مغرب سؤال کردند. امام علیه السلام در پاسخ فرمود : به اندازه مسیر یک روز خورشید است.
شرح و تفسیر
فاصله میان مشرق و مغرب چقدر است؟ امام علیه السلام در پاسخ این سؤال که مسافت میان مشرق و مغرب چه اندازه است؟ جواب جالبى داد که شنوندگان را قانع ساخت، فرمود: «بهاندازه مسیر یک روز خورشید است»؛ (وَقَدْ سُئِلَ عَنْ مَسافَةِ ما بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ، فَقَالَ علیه السلام: مَسِیرَةُ یَوْمٍ لِلشَّمْسِ). علامه مجلسى؛ در بحارالانوار براى این حدیث شریف مقدمهاى ذکر کرده که چنین است: روزى امیرمؤمنان على علیه السلام فرمود: «(در سینه من دانش فراوانى است) اى کاش حاملانى براى این علم پیدا مى کردم. مردى برخاست که در گردن او کتابى آویخته بود. صداى خود را بلند کرد و گفت: اى کسى که ادعا مى کنى چیزهایى را که دیگران نمى دانند مى دانى و امورى را که دیگران نمى فهمند مى فهمى، من از تو سؤالى دارم جواب بده. یاران على علیه السلام برخاستند تا او را به قتل برسانند (ظاهرآ از مرتدین خوارج بود) امام علیه السلام فرمود: او را به حال خود بگذارید، زیرا دلیل هاى منطقى الهى با خشونت همراه نیست و از طریق باطل نمى توان براهین الهى را ثابت کرد. سپس رو به آن مرد کرد و فرمود: آنچه مى خواهى بپرس که من انشاءالله پاسخ آن را خواهم گفت. آن مرد پرسید: فاصله میان مشرق و مغرب چه مقدار است؟ امام علیه السلام فرمود : به اندازه فاصله فضایى است که در میان آنهاست. عرض کرد: مسافت آن هوا چقدر است؟ امام علیه السلام فرمود: به اندازه دوران فلک. عرض کرد: مسافت دوران فلک چه اندازه است؟ امام علیه السلام فرمود: به اندازه حرکت خورشید در یک روز. عرض کرد: راست گفتى...». حقیقت این است که گاه بعضى افراد سؤالاتى مى کنند که پاسخ آن جنبه فنى دارد و فراتر از عقل و فهم سؤال کننده است و زمانى جواب هاى فراوانى دارد که هیچ یک از آنها براى پرسش کننده قابل درک نیست. در اینجا گوینده فصیح وبلیغ به جواب اجمالى قناعت مى کند؛ جوابى شفاف که شنونده را قانع سازد ونیاز به پیچ وخم هاى علمى نداشته باشد. درمورد کلام حکیمانه بالا نیز همین مطلب صادق است، زیرا مسافت میان مشرق و مغرب معانى مختلفى دارد: گاه شرق و غرب محلى است که انسان در آن زندگى مى کند و گاه شرق و غرب کره زمین است و گاه شرق و غرب محل خورشید است. هر یک از اینها پاسخ خاص خود را دارد. ممکن است مشرق و مغرب محلى که ما در آن زندگى مى کنیم به اندازه پنجاه کیلومتر باشد و همچنین شاید مشرق و مغرب کره زمین (در خط استوا) مراد باشد که حدود بیست هزار کیلومتر است، زیرا کمربند زمین در خط استوا حدود چهل هزار کیلومتر است (و در جاهاى دیگر کمتر)، همچنین اگر جایگاه خورشید را به هنگام طلوع آفتاب نسبت به کره زمین بسنجیم فاصله ما با آن صد و پنجاه میلیون کیلومتر است و جایگاه آن به هنگام غروب نیز به همین اندازه است، بنابراین شرح این مطالب براى سائل در آن زمان و در آن مجلس عمومى قابل فهم و درک نبود. آنچه قابل فهم و درک بود همان کلام حکیمانه امام علیه السلام است که فرمود: این فاصله به اندازه مسیر خورشید در یک روز است که مى تواند بیشتر ناظر به شرق و غرب کره زمین باشد که همان فاصله صد و هشتاد درجه است و همانگونه که اشاره شد، در خط استوا حدود بیست هزار کیلومتر است وهرچه به قطبین زمین نزدیک شویم قطر این دایره کمتر مى شود وسرانجام در نقطه قطب به صفر مى رسد. ناگفته نماند که حرکت کردن خورشید از مشرق به مغرب در دید ماست وگرنه مى دانیم که خورشید در منظومه شمسى جاى ثابتى دارد و اختلاف شب وروز براثر گردش زمین به دور خود است، همانگونه که اختلاف فصول سال براثر گردش زمین به دور آفتاب است. البته خورشید حرکتى دارد که همراه با مجموعه منظومه شمسى است و در کهکشان راه شیرى حرکت مى کند که مشهور است به سوى ستارهاى به نام «وگا» پیش مى رود. قابل توجه اینکه جاحظ که این کلام حکیمانه را از امام علیه السلام نقل مى کند، جمله دیگرى نیز در آغاز آن از ایشان نقل کرده و مى گوید: «قِیلَ لِعَلِىٍّ علیه السلام کَمْ بَیْنَ السَّماءِ وَالاْرْضِ؟ قالَ: دَعْوَةٌ مُسْتجابَةٌ؛ از آن حضرت پرسیدند: فاصله میان زمین و آسمان چقدر است؟ فرمود: به اندازه یک دعاى مستجاب».
منبع : پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
