مَنْ بَالَغَ فِی الخُصومَةِ أَثِمَ، وَمَنْ قَصَّرَ فِیهَا ظَلَمَ، وَلاَ یَسْتَطِیعُ أَنْ یَتَّقِیَ اللّهَ مَنْ خَاصَمَ.
امام علیه السلام فرمود : کسى که در دشمنى با مخالفان افراط کند، آلوده گناه مى شود و کسى که کوتاهى کند بر خود ستم کرده (و حقش ضایع مى گردد) و کسى که در مقام خصومت برآید نمى تواند حق تقوا را رعایت کند.

شرح و تفسیر

اعتدال در خصومت امام علیه السلام در این کلام حکیمانه به سه نکته درمورد خصومت پرداخته، نخست مى فرماید: «کسى که در دشمنى با مخالفان افراط کند به گناه آلوده مىشود»؛ (مَنْ بَالَغَ فِی الخُصومَةِ أَثِمَ). معمولا خصومت و ستیز با دیگران قابل کنترل نیست، حتى بهترین افراد وقتى گرفتار آن مى شوند و آتش خشم و غضب در آنان شعله ور مى گردد قادر به کنترل خویشتن نیستند و گرفتار گناهانى ازقبیل ظلم و ستم، گفتن سخنان ناروا، ریختن آبروى دیگران و اذیت و آزار مسلمانان مى شوند. در جمله دوم به نقطه مقابل آن اشاره کرده، مى فرماید: «و کسى که در مقام خصومت و احقاق حق کوتاهى کند بر خود ستم کرده (زیرا حقش پایمال مىشود)»؛ (وَمَنْ قَصَّرَ فِیهَا ظَلَمَ). قرآن مجید نیز در ذیل آیات نهى از ربا مى فرماید: «(لاَ تَظْلِمُونَ وَلاَ تُظْلَمُونَ)؛ نه ظلم کنید و نه ظلم به شما شود». گرچه این آیه درباره رباخواران است؛ ولى در حقیقت یک شعار وسیع اسلامى است که دستور مىدهد به همان نسبت که مسلمانان باید از ستمگرى بپرهیزند باید از تن دادن به ظلم نیز اجتناب کنند و به گفته بعضى از دانشمندان : «اگر ستمکِش نباشد ستمگر کمتر پیدا مى شود». و اگر مسلمانان آمادگى کافى براى دفاع از خود داشته باشند، کسى نمى تواند به آنها ستم کند، بنابراین همانگونه که باید به ظالم بگوییم ستم مکن، به مظلوم باید بگوییم تن به ستم مده. حال که چنین است چه بهتر که انسان وارد میدان خصومت و ستیز براى احقاق حق نشود و تا مى تواند از گام نهادن در چنین میدانى جز به هنگام ضرورت بپرهیزد، ازاینرو امام علیه السلام در سومین جمله مى فرماید: «و کسى که در مقام خصومت برآید نمى تواند حق تقوا را رعایت کند»؛ (وَلاَ یَسْتَطِیعُ أَنْ یَتَّقِیَ اللّهَ مَنْ خَاصَمَ). به همین دلیل، افراد باشخصیت و متّقى سعى مى کنند حتى الامکان با کسى به جر و بحث و ستیز و خصومت برنخیزند و چه بسا از بعضى حقوق خود صرف نظر مى کنند و آن را به مخالف مى دهند تا در این میدان خطرناک وارد نشوند. البته این بدان معنا نیست که افراد باایمان، زبون، ذلیل و ظلم پذیر باشند چراکه اسلام چنین حالتى را نیز هرگز نمى پسندد و دستور مى دهد نه ظلم کنید ونه ظلم پذیر باشید. نکته خطرات خصومت در روایات معصومان : به شدت از مخاصمه و خصومت نهى شده است؛ کلینى؛ در کتاب کافى باب مخصوصى درباره این موضوع منعقد ساخته و در نخستین حدیث آن، از امیرمؤمنان على علیه السلام نقل مى کند که فرمود: «إِیَّاکُمْ وَالْمِرَاءَ وَالْخُصُومَةَ فَإِنَّهُمَا یُمْرِضَانِ الْقُلُوبَ عَلَى الاِْخْوَانِ وَیَنْبُتُ عَلَیْهِمَا النِّفَاقُ؛ از جدال و مراء و خصومت بپرهیزید که دلهاى دوستان را نسبت به یکدیگر بیمار مى سازد و بذر جدایى در میان آنها مى افشاند». در حدیث دیگرى از رسول خدا صی الله علیه وآله مى خوانیم که فرمود: «مَا عَهِدَ إِلَیَّ جَبْرَئِیلُ علیه السلام فِی شَیْءٍ مَا عَهِدَ إِلَیَّ فِی مُعَادَاةِ الرِّجَالِ؛ جبرئیل هرگز درباره چیزى مثل این سفارش نکرده بود که: از دشمنى با یکدیگر بپرهیزید». در تعبیر دیگرى از همان حضرت نقل شده که فرمود: «مَا أَتَانِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام قَطُّ إِلاَّ وَعَظَنِی فَآخِرُ قَوْلِهِ لِی إِیَّاکَ وَمُشَارَّةَ النَّاسِ فَإِنَّهَا تَکْشِفُ الْعَوْرَةَ وَتَذْهَبُ بِالْعِزِّ؛ هیچگاه جبرئیل نزد من نیامد جز اینکه من را پند و اندرز مىداد. آخرین اندرزش این بود: از خصومت با مردم بپرهیز که عیوب پنهان را آشکار مىسازد و عزت انسان را با خود مى برد».

منبع : پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی