إِنَّ الْمِسْکِینَ رَسُولُ اللّهِ، فَمَنْ مَنَعَهُ فَقَدْ مَنَعَ اللّه، وَمَنْ أَعْطَاهُ فَقَدْ أَعْطَى اللّهَ.
امام علیه السلام فرمود : مستمند، فرستاده خداست، کسى که از او دریغ دارد از خدا دریغ داشته و کسى که به او عطا کند به خداوند عطا کرده است.
شرح و تفسیر
نیازمند، فرستاده خداست! امام علیه السلام در این گفتار حکیمانه براى تشویق همگان به کمک کردن به نیازمندان مى فرماید: «مستمند و مسکین فرستاده خداست، کسى که از کمک کردن به او دریغ داشته باشد از خدا دریغ داشته و آنکس که به او عطا کند به خداوند عطا کرده است»؛ (إِنَّ الْمِسْکِینَ رَسُولُ اللّهِ، فَمَنْ مَنَعَهُ فَقَدْ مَنَعَ اللّه، وَمَنْ أَعْطَاهُ فَقَدْ أَعْطَى اللّهَ). این تعبیر نهایت لطف خدا را به کسانى نشان مى دهد که به نیازمندان کمک مى کنند و در ضمن، این پیام را به ما مى دهد که مسکین و مستمند را خوار نشمریم و کمترین اهانتى به او روا مداریم و اگر کمکى مى کنیم خالى از هرگونه منت و آزار و اهانت باشد، زیرا او فرستاده خداست و کسى که به رسول وفرستاده دیگرى اهانت کند درواقع به خود آن شخص اهانت کرده و کسى که رسول دیگرى را احترام و اکرام کند فرستنده رسول را اکرام و احترام کرده است. قرآن مجید نیز تعبیرى متفاوت ولى در همین راستا دارد. درباره کمک به نیازمندان مى فرماید: «(مَّنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضآ حَسَنآ فَیُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافآ کَثِیرَةً)؛ کیست که به خدا قرض الحسنه دهد (و از اموالى که خدا به او بخشیده، انفاق کند،) تا آن را براى او، چندین برابر کند؟». در آیه ۱۱ سوره «حدید» نیز خداوند پس از آنکه در آیات پیشین، از اهمیت انفاق به نیازمندان سخن مىگوید همین تعبیر را فرموده است: «(مَنْ ذَا الَّذِى یُقْرِضُ اللهَ قَرْضآ حَسَنآ فَیُضَاعِفَهُ لَهُ وَلَهُ أَجْرٌ کَرِیمٌ)؛ کیست که به خدا وام نیکو دهد (و از اموالى که به او ارزانى داشته انفاق کند) تا خدا آن را براى او چندین برابر کند؟ و براى او پاداش پرارزشى است!». در چندین آیه دیگر از قرآن مجید نیز همین معنا با الفاظ دیگرى بیان شده وانفاق در راه خدا را به عنوان وام دادن به پروردگار شمرده است که این نهایت لطف او به بندگان است. با اینکه مالک حقیقى تمام عالم هستى خداست و از همگان و همه چیز بىنیاز است و هرچه ما داریم از او داریم، با این حال انفاق در راه خدا را قرض به خداوند تعبیر کرده است. حتى در بعضى از آیات آمده است که خداوند در برابر این کار از بندهاش تشکر مى کند، (وَاللهُ شَکُورٌ حَلِیمٌ). همانگونه که در خطبه ۱۸۳ نیز در کلام امام گذشت که مىفرماید : «وَاسْتَقْرَضَکُمْ وَلَهُ خَزَائِنُ السَّمَاوَاتِ وَالاَْرْضِ وَهُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ وَإِنَّمَا أَرَادُ أَنْ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلا؛ از شما درخواست قرض کرده در حالى که گنجهاى آسمانها و زمین به او تعلق دارد و بى نیاز و شایسته ستایش است. او خواسته است شما را بیازماید که کدام یک نیکوکارترید». جالب اینکه در روایات اسلامى تعبیرات سه گانه اى آمده است که هر یک از دیگرى پرمعناتر است. در یکجا مى خوانیم که از امام سجاد زین العابدین علیه السلام نقل شده است که هنگامى که چیزى به فقیر مى داد دست سائل را مى بوسید ومى فرمود: «من دست سائل را نمى بوسم، بلکه دست پروردگارم را مى بوسم، زیرا صدقه قبل از آنکه در دست سائل بیفتد در دست پروردگار قرار مى گیرد؛ فَقَالَ لَسْتُ أُقَبِّلُ یَدَ السَّائِلِ إِنَّمَا أُقَبِّلُ یَدَ رَبِّی إِنَّهَا تَقَعُ فِی یَدِ رَبِّی قَبْلَ أَنْ تَقَعَ فِی یَدِ السَّائِلِ». در بیان دیگرى آمده است: «امام علیه السلام هنگامى که صدقه اى به سائل مى داد آن را از او مى گرفت و مى بوسید و مى بویید و بار دیگر به او مى داد و همان عبارت را تکرار مى کرد؛ کَانَ أَبِی إِذَا تَصَدَّقَ بِشَیْءٍ وَضَعَهُ فِی یَدِ السَّائِلِ ثُمَّ ارْتَجَعَهُ مِنْهُ فَقَبَّلَهُ وَشَمَّهُ ثُمَّ رَدَّهُ فِی یَدِ السَّائِلِ وَذَلِکَ أَنَّهَا تَقَعُ فِی یَدِ اللَّهِ قَبْلَ أَنْ تَقَعَ فِی یَدِ السَّائِل». در تعبیر سومى آمده است که امام هنگامى که صدقه اى به نیازمندى مى داد دست خود را مى بوسید و مى فرمود: «صدقه قبل از آنکه به دست سائل برسد در دست خدا قرار مىگیرد؛ «وَکَانَ علیه السلام یُقَبِّلُ یَدَهُ عِنْدَ الصَّدَقَةِ فَسُئِلَ عَنْ ذَلِکَ فَقَالَ إِنَّهَا تَقَعُ فِی یَدِ اللَّهِ قَبْلَ أَنْ تَقَعَ فِی یَدِ السَّائِلِ». همه این تعابیر مى تواند صحیح باشد؛ یعنى گاهى اینگونه عمل مى کرد وگاهى آنگونه و نتیجه همه آنها درواقع یکى است. نکته مهم دیگر اینکه از روایات اسلامى استفاده مى شود (و در قرآن به آن اشاره شده است) که بیش از آنچه در صدقات و کمک به نیازمندان، عاید نیازمندان مى شود به کمک کنندگان عاید مى شود. این سخن را با حدیث دیگرى از امام صادق علیه السلام پایان مى دهیم، هرچند سخن در اینجا بسیار است. فرمود: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَتَعَالَى یَقُولُ مَا مِنْ شَیْءٍ إِلاَّ وَقَدْ وَکَّلْتُ مَنْ یَقْبِضُهُ غَیْرِی إِلاَّ الصَّدَقَةَ فَإِنِّی أَتَلَقَّفُهَا بِیَدِی تَلَقُّفاً حَتَّى إِنَّ الرَّجُلَ یَتَصَدَّقُ أَوِ الْمَرْأَةَ لَتَتَصَدَّقُ بِالتَّمْرَةِ أَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ فَأُرَبِّیهَا لَهُ کَمَا یُرَبِّی الرَّجُلُ فَلُوَّهُ وَفَصِیلَهُ فَیَلْقَانِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَهِیَ مِثْلُ جَبَلِ أُحُدٍ؛ خداى تبارک و تعالى مىفرماید: هیچ عملى نیست مگر اینکه من کسى (از فرشتگانم) را مأمور کرده ام آن را دریافت دارد، جز صدقه و کمک به نیازمندان که من خودم آن را با دست (قدرت) مى گیرم، تا آنجا که گاه مردى یا زنى یک دانه خرما یا حتى بخشى از آن را صدقه مىدهد، من آن را براى او پرورش مى دهم همانگونه که انسانها فرزند خود را پرورش مى دهند و هنگامى که روز قیامت در محضر من حاضر مى شود آن صدقه به اندازه کوه احد شده است».
منبع : پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
