لا یَصْدُقُ إِیمَانُ عَبْدٍ، حَتَّى یَکُونَ بِمَا فِی یَدِ اللّهِ أَوْثَقَ مِنْهُ بِمَا فِی یَدِهِ.
امام علیه السلام فرمود : هیچکس در ادعاى ایمان، صادق نیست مگر اینکه به آنچه نزد خداست (از پاداشهاى مادى و معنوى) مطمئن تر باشد نسبت به آنچه نزد خودش است. (تا جایى که آنچه را دارد سخاوتمندانه مى دهد تا عوضش را از خدا بگیرد).
شرح و تفسیر
از نشانه هاى اصلى ایمان امام علیه السلام در این گفتار شریف خود به یکى از نشانه هاى مهم ایمان اشاره کرده، مى فرماید: «هیچکس در ادعاى ایمان، صادق نیست مگر اینکه به آنچه نزد خداست (ازپاداش هاى مادى ومعنوى)مطمئن تر باشد نسبت به آنچه نزد خودش است. (تا جایى که آنچه را دارد سخاوتمندانه مى دهد تا عوضش را از خدا بگیرد)»؛ (لا یَصْدُقُ إِیمَانُ عَبْدٍ، حَتَّى یَکُونَ بِمَا فِی یَدِ آللّهِ أَوْثَقَ مِنْهُ بِمَا فِی یَدِهِ). اشاره به اینکه خدا از یکسو رزق بندگان خود را تضمین کرده و از سوى دیگر وعده داده است که با انفاق، انسان چیزى را از دست نمى دهد، بلکه خدا پاداشى بیشتر در جنبه هاى مادى و معنوى به او مى بخشد. در آیه ۲۶۸ سوره «بقره» مى خوانیم: «(الشَّیْطَانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَیَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشَاءِ وَاللهُ یَعِدُکُمْ مَّغْفِرَةً مِّنْهُ وَفَضْلا وَاللهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ)؛ شیطان، شما را (به هنگام انفاق،) وعده فقر وتهیدستى مىدهد؛ و به فحشا (و زشتى ها) امر مى کند؛ ولى خدا وعده «آمرزش» و «فزونى» به شما مى دهد؛ و خدا قدرتش وسیع، و (به هرچیز) داناست. (به همین دلیل، به وعده هاى خود، وفا مى کند)». همانگونه که در بیان اسناد این حدیث شریف اشاره شد، «مسعودى» در مروج الذهب آن را در لابه لاى حدیث عبرت آموزى نقل مى کند و آن اینکه شخص سائلى نزد امام امیرمؤمنان علیه السلام آمد و تقاضایى کرد. حضرت به فرزندش امام حسن علیه السلام فرمود: به مادرت بگو یک درهم به او بدهد. امام حسن علیه السلام عرض کرد: ما شش درهم داریم که براى خرید آرد گذاشته ایم. امیرمؤمنان فرمود : لا یَکُونُ الْمُؤمِنُ مُؤمِنآ حَتّى یَکُونَ بِما فِی یَدِ اللهِ أوْثَقُ مِنْهُ بِما فی یَدِهِ. سپس دستور داد هر شش درهم را به آن سائل بدهند. اندکى بعد امیرمؤمنان علیه السلام از کنار مردى مى گذشت که شترى را در معرض فروش گذاشته بود. امام علیه السلام آن را به صد وچهل درهم خرید و فرمود: بعد از هشت روز وجه آن را مى پردازم (وفروشنده قبول کرد). هنوز حضرت طناب آن حیوان را باز نکرده بود که مردى از آنجا گذشت در حالى که شتر، عقال شده بود و نشسته بود. به امام علیه السلام عرض کرد: این شتر را چند مى فروشى؟ امام ۷ فرمود: دویست درهم. عرض کرد: خریدم. وقیمت آن را نقدآ پرداخت. امام علیه السلام صد و چهل درهم را به فروشنده اولى داد وشصت درهم باقى مانده را به فاطمه سلام الله علیها سپرد. فاطمه سلام الله علیها عرض کرد: از کجا این شصت درهم فراهم شد؟ حضرت فرمود: این تصدیق چیزى است که پدرت از سوى خدا آورده است. «(مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا)؛ کسى که حسنه اى انجام دهد خداوند ده برابر به او مى دهد». بعضى از شارحان نهج البلاغه مانند «شیخ محمد عبده» و سپس «مغنیه» در فى ظلال، این کلام شریف را به پاداش هاى معنوى تفسیر کرده و گفته اند: منظور از «بِما فِی یَدِ اللهِ» ثوابهایى است که خدا براى کار خیر تعیین کرده و جمله «لا یَصْدُقُ إیمانُ عَبْدٍ» اشاره به این است که تا انسان، ایمان به روز جزا وپاداش هاى الهى در آن روز نداشته باشد مؤمن واقعى نیست. البته ممکن است کلام امام علیه السلام شامل هر دو باشد؛ هم پاداش هاى مادّى و هم پاداش هاى معنوى؛ ولى منحصر ساختن آن به پاداش هاى معنوى، افزون بر اینکه با اطلاق کلام امام علیه السلام ناسازگار است، با حدیثى که در شأن ورود این سخن شریف در بالا آمد نیز سازگار نیست، بنابراین چه بهتر که ما معناى کلام امام علیه السلام را محدود به یک جنبه نکنیم و معتقد باشیم که هم جنبه هاى مادى را شامل مى شود و هم جنبه هاى معنوى را. از جمله قرائنى که شهادت مى دهد مفهوم کلام امام علیه السلام اختصاص به جنبه هاى معنوى ندارد حدیثى است که از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده و نویسنده کتاب مصادر، کلام امیرمؤمنان علیه السلام را مأخوذ از آن مى داند. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله طبق این حدیث مى فرماید: «مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَکُونَ أَتْقَى النَّاسِ فَلْیَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ وَمَنْ أَحَبَّ أَنْ یَکُونَ أَغْنَى النَّاسِ فَلْیَکُنْ بِمَا عِنْدَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَوْثَقَ مِنْهُ بِمَا فِی یَدِهِ؛ کسى که دوست دارد پرهیزکارترین مردم باشد توکل بر خدا کند و کسى که دوست دارد غنى ترین مردم باشد، به آنچه نزد خداى متعال است مطمئن تر باشد نسبت به آنچه در دست خودش است». آیه شریفه اى که آوردیم ـ که هم وعده آمرزش مىدهد و هم وعده فضل ـ نیز تأیید مىکند که کلام امام علیه السلام ازنظر جهات مادى و معنوى مفهوم عامى دارد. گفتنى است که «ما»ى موصوله در جمله «بما فى یده» مفهوم وسیعى دارد فقط شامل اموال نیست، بلکه هرگونه امکانات ازنظر مقام و موقعیت اجتماعى وقوت و قدرت را دربر مى گیرد و اعلام مى دارد که آنچه در دست داریم از اموال وثروتها و مقامها و قدرتها، نباید بیش از آنچه نزد خداست مورد علاقه واعتماد باشد. اگر از آنها در راه خدا بگذرید، خداوند بهتر و خوبتر از آن را فراهم خواهد ساخت.
منبع : پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
