وَقَالَ لَهُ علیه السلام بَعْضُ الْیَهُودِ مَا دَفَنْتُمْ نَبِیَّکُمْ حَتَّى اخْتَلَفْتُمْ فِیهِ إِنَّما اخْتَلَفْنَا عَنْهُ لاَ فِیهِ، وَلکِنَّکُمْ مَا جَفَّتْ أَرْجُلُکُمْ مِنَ الْبَحْرِ حَتَّى قُلْتُمْ لِنَبِیِّکُمْ: «اجْعَلْ لَنَا إِلهاً کَمَا لَهُمْ آلِهَةٌ فَقَالَ إِنَّکُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ».
بعضى از یهودیان به آن حضرت (امام علیه السلام) گفتند: هنوز پیامبرتان را دفن نکرده بودید درباره اش اختلاف کردید! امام علیه السلام در پاسخ فرمود : ما درمورد آنچه از (وصایاى) او رسیده بود اختلاف کردیم، نه درباره خودش؛ اما شما پس از عبور از دریا (و غرق شدن فرعونیان) هنوز پاهایتان خشک نشده بود به پیامبر خود گفتید: براى ما هم بتى بساز همانگونه که این قوم بت پرست (اشاره به بت پرستانى است که مشاهده کردند) بت هایى دارند و موسى به شما گفت: شما مردم نادانى هستید (که بعد از این همه معجزات الهى در توحید شک مى کنید).
شرح و تفسیر
پاسخ دندانشکن به ایراد یهود در این کلام شریف، امام علیه السلام پاسخ دندان شکنى به ایراد بعضى از یهود مى دهد که از روى سرزنش به امام علیه السلام عرض کردند: «شما هنوز پیغمبرتان را دفن نکرده بودید درباره او اختلاف کردید»؛ (وَقَالَ لَهُ بَعْضُ الْیَهُودِ مَا دَفَنْتُمْ نَبِیَّکُمْ حَتَّى اخْتَلَفْتُمْ فِیهِ). «امام علیه السلام در پاسخ فرمود: ما درباره او اختلاف نکردیم، بلکه در آنچه از طرف او به ما رسیده بود در امر خلافت اختلاف کردیم؛ ولى شما در حیات موسى پس از عبور از نیل (با مشاهده آن همه معجزات) هنوز پاهایتان خشک نشده بود به پیامبرتان گفتید: براى ما بتى قرار بده، همانگونه که آنها (اشاره به بت پرستانى است که بر سر راهشان بودند) بتهایى دارند و موسى به شما گفت: شما جمعیت نادانى هستید. (چراکه این همه معجزات را دیده اید و هنوز در اصل توحید فرو مانده اید)»؛ (فَقال علیه السلام له: إِنَّما اخْتَلَفْنَا عَنْهُ لاَ فِیهِ، وَلکِنَّکُمْ مَا جَفَّتْ أَرْجُلُکُمْ مِنَ الْبَحْرِ حَتَّى قُلْتُمْ لِنَبِیِّکُمْ: (اجْعَلْ لَنَا إِلهاً کَمَا لَهُمْ آلِهَةٌ فَقَالَ إِنَّکُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ)). از حدیث شریف بالا استفاده مى شود که اسلام، آزادى وسیعى به غیر مسلمانان در محیط اسلام داده بود که حتى افراد عادى یهودى مىتوانستند رئیس مسلمانان را به چالش بکشند و سؤال معنادارى بیان کنند و حتى مسلمانان را سرزنش کنند که چرا هنوز پیغمبرتان مدفون نشده بود اختلاف کردید؛ اما هنگامى که با پاسخ دندانشکنى روبرو مى شدند گاه چنان تحت تأثیر قرار مى گرفتند که دین اسلام را برمى گزیدند چنانکه در بعضى از کتابها پس از نقل این روایت مى خوانیم: «فَأَسْلَمَ الْیَهُودِىُّ؛ مرد یهودى، مسلمان شد». امام علیه السلام در این پاسخ دست روى نقطه حساسى گذاشت و آن اینکه ما درمورد پیغمبر و اصول دینمان هیچ اختلافى نداریم؛ خدا را به یگانگى مى شناسیم و پیغمبرمان را خاتم انبیا؛ ولى شما بعد از دیدن آن معجزات عجیب، شکافتن دریا و عبور توأم با سلامت از جادهاى که میان دریا نمایان شد و سپس غرق شدن فرعون و لشکرش در همان جاده براثر جمع شدن آب دریا، با این همه چشمتان که به بتهاى بتپرستان افتاد، هوس بت پرستى کردید وگفتید: اى موسى! تو هم براى ما بتى بساز مانند آنها. آرى شما در اصل توحید که مهمترین اصل دین است با پیغمبرتان به مخالفت برخاستید. تعبیر به «إِنَّما اخْتَلَفْنا عَنْهُ لا فِیهِ» عبارت فصیح و کوتاهى است که تمام مطلب را دربر دارد. البته مفهوم این سخن آن نیست که امامت از فروع دین است آنگونه که ابن ابىالحدید به آن اشاره کرده ، بلکه منظور امام علیه السلام این است که ما در اصل توحید و نبوت هیچگونه اختلافى با هم نداریم ولى شما، هم در توحید به شک افتادید وهم به مخالفت پیامبرتان برخاستید و این دو قابل مقایسه با اختلاف ما نیست. علامه شوشترى؛ در شرح نهج البلاغه خود پاسخ امام علیه السلام را پاسخ جدلى براى خاموش کردن دشمن دانسته است وگرنه اختلاف مسلمانان را اگرچه در ظاهر مربوط به چیزى مى داند که از پیغمبر صلی الله علیه و آله درباره امامت رسیده؛ ولى مى گوید که در باطن، اختلاف بر سر خود پیغمبر صلی الله علیه و آله بوده است و به تعبیر دیگر، گروهى به مخالفت با پیامبر صلی الله علیه و آله برخاسته بودند. باید توجه داشت که اجتماع کنندگان در سقیفه به بهانه اینکه پیغمبر صلی الله علیه و آله نصّى به امر ولایت و خلافت نداشته و آن را به خود ما واگذار کرده است، پس خلیفه را باید خودمان تعیین کنیم. خلیفه را برگزیدند و این به آن معناست که همگى به پیامبر صلی الله علیه و آله احترام مى گذاشتند، هرچند بعضى از گفته هاى او را با توجیه نادرست مخالفت مى کردند. قابل توجه است که جواب امام علیه السلام به این یهودى این پیام را براى همه مسلمانان دارد که نباید اختلافاتشان را در برابر دشمن پررنگ کنند، بلکه اگر اختلافى هست آن را کمرنگ نشان دهند. به عکس آنچه امروز از بعضى از افراد نادان مى بینیم که اصرار دارند اختلافات مذهبى را به اصل اسلام و توحید وخداپرستى بازگردانند.
منبع : پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
