و قال علیه السلام : الْعُمْرُ الَّذِی أَعْذَرَ اللّهُ فِیهِ إِلَى ابْنِ آدَمَ سِتُّونَ سَنَةً.
امام علیه السلام فرمود : عمرى که خداوند نسبت به فرزندان آدم در آن اتمام حجت مى کند (و عذرش را مى پذیرد) شصت سال است. (بعد از آن عذرى پذیرفته نیست).
شرح و تفسیر
هشدار به بزرگسالان امام علیه السلام در این گفتار حکیمانه هشدارى به بزرگسالان مى دهد و مى فرماید : مراقب خود باشند «هنگامى که عمر به شصت سال رسید دیگر عذرى (در انجام گناه و ترک واجبات) از آنها پذیرفته نیست»؛ (الْعُمْرُ الَّذِی أَعْذَرَ اللّهُ فِیهِ إِلَى ابْنِ آدَمَ سِتُّونَ سَنَةً). شک نیست که انسان در دورانهاى مختلف عمر تحت تأثیر انگیزه هاى گوناگونى است؛ در کودکى به بازى ها سرگرم مى شود و در جوانى به شهوات. هنگامى که دوران جوانى مى گذرد و بخشى از شهوات رو به افول مى گذارد، شهوت مال و مقام و مانند آن در انسان زنده مى شود و به آن مى پردازد؛ اما هنگامى که به دوران پیرى مىرسد که لااقل از شصت سالگى شروع مى شود آن انگیزهها نیز در بسیارى از افراد ضعیف مى گردد مخصوصاً اگر به وضع جسمانى خود توجه کنند که قواى آن به سرعت رو به کاهش مى رود، موهاى سر وصورت سفید مى شوند، استخوانها ضعیف مى گردند، به تدریج قامت خمیده مى شود و نشانه هاى ارتحال از دنیا یکى پس از دیگرى آشکار مى گردند. با توجه به این مسائل، هوس هاى پیرى در او طغیان نخواهند کرد و او به فکر آینده خویش و سراى آخرت خواهد افتاد. این به آن معنا نیست که اگر جوانان گناه کنند یا کسانى که در سنین پایینتر از شصت سال قرار دارند مرتکب خلافى شوند معذورند، بلکه منظور این است اگر جوانان و میانسالان بتوانند عذرى براى خود در پیشگاه خدا بیاورند کسانى که به سن شصت سال و بالاتر مى رسند آن عذرها را نیز نخواهند داشت و به تعبیر دیگر گناه این افراد از گناه جوانان زشت تر و مجازات آن شدیدتر است. این در حالى است که در بعضى از روایات سن کمترى از شصت سال در این زمینه ذکر شده است. از امام باقر علیه السلام نقل شده که فرمود: «إِذَا أَتَتْ عَلَى الرَّجُلِ أَرْبَعُونَ سَنَةً قِیلَ لَهُ خُذْ حِذْرَکَ فَإِنَّکَ غَیْرُ مَعْذُورٍ؛ هنگامى که انسان به سن چهل سالگى مى رسد به او گفته مى شود کاملاً مراقب باش، زیرا بعد از این معذور نخواهى بود». ولى براى اینکه بعضى این سخن را براى کسانى که کمتر از چهل سال دارند چراغ سبزى نسبت به گناهان نپندارند امام علیه السلام در ذیل این روایت مى فرماید : «وَلَیْسَ ابْنُ الاَْرْبَعِینَ بِأَحَقَّ بِالْحِذْرِ مِنِ ابْنِ الْعِشْرِینَ فَإِنَّ الَّذِی یَطْلُبُهُمَا وَاحِدٌ وَلَیْسَ بِرَاقِد؛ چهل ساله براى پرهیز از گناه سزاوارتر از بیست ساله نیست، زیرا کسى که هر دو را طلب مى کند یکى است (اعمال آنها را مىبیند) و خواب نیست». در ذیل آیه ۱۵ سوره «احقاف» که دوران زندگى انسان را از طفولیت برمى شمرد تا به چهل سال مى رسد و آن را دوران کمال انسان مىشمارد: (حَتَّى إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَبَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَةً) از ابن عباس نقل شده است که مى گوید: «مَنْ بَلَغَ أرْبَعِینَ وَلَمْ یَبْلُغْ خَیْرُهُ شَرَّهُ فَلْیَتَجَهَّزْ إلَى النّارِ؛ کسى که به چهل سال برسد و نیکى او بر بدى اش غلبه نکند آماده آتش دوزخ گردد. (ابن عباس اینگونه مطالب را معمولاً یا از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و یا از امیرمؤمنان على علیه السلام شنیده است)». شیخ صدوق؛ در کتاب خصال از امام صادق علیه السلام نقل مى کند که فرمود: «إِنَّ الْعَبْدَ لَفِی فُسْحَةٍ مِنْ أَمْرِهِ مَا بَیْنَهُ وَبَیْنَ أَرْبَعِینَ سَنَةً فَإِذَا بَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَةً أَوْحَى اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِلَى مَلَکَیْهِ قَدْ عَمَّرْتُ عَبْدِی هَذَا عُمُراً فَغَلِّظَا وَشَدِّدَا وَتَحَفَّظَا وَاکْتُبَا عَلَیْهِ قَلِیلَ عَمَلِهِ وَکَثِیرَهُ وَصَغِیرَهُ وَکَبِیرَهُ؛ انسان قبل از چهل سال در وسعت قرار دارد (خداوند کمتر بر او سخت مى گیرد) ولى هنگامى که به چهل سال رسید خداوند متعال به دو فرشته اى که مأمور او هستند وحى مى فرستد که من بنده ام را عمر کافى و طولانى دادم. از این به بعد بر او سخت بگیرید و شدت عمل به خرج دهید و دقیقآ مراقب اعمال او باشید و هر کار کم یا زیاد، کوچک یا بزرگى را انجام مى دهد در نامه اعمال او بنویسید». البته منافاتى میان این روایات و امثال آن با آنچه از امام علیه السلام در گفتار حکیمانه مورد بحث آمد نیست، زیرا شدت عمل درباره انسانها نیز مراحلى دارد. در مرحله چهل سالگى کمتر و در شصت سالگى بیشتر است و به تعبیر دیگر، حدیث چهل سال اشاره به حداقل و حدیث شصت سال اشاره به حداکثر است. در تفسیر قرطبى و درّالمنثور ذیل آیه شریفه ۳۷ سوره «فاطر» که خطاب به دوزخیان است و مىفرماید: «(أَوَلَمْ نُعَمِّرْکُمْ مَّا یَتَذَکَّرُ فِیهِ مَنْ تَذَکَّرَ)؛ آیا به شما به مقدار کافى براى بیدار و تذکر عمر ندادیم و بیمدهنده الهى به سوى شما نیامد؟» از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله چنین نقل شده است: «إذَا کانَ یَوْمُ الْقِیامَةِ نُودِىَ (أَیْنَ) أَبْناءُ السِّتِّیْنَ؟ وَهُوَ الْعُمْرُ الَّذِى قالَ اللّهُ فِیْهِ: أَوَ لَمْ نُعَمِّرْکُمْ ما یَتَذَکَّرُ فِیْهِ مَنْ تَذَکَّرَ؛ هنگامى که روز قیامت شود، منادى ندا کند، انسان هاى شصت ساله کجا هستند؟ این همان عمرى است که خدا درباره آن فرموده: آیا ما شما را به مقدارى که افراد متذکر شوند، عمر ندادیم؟!». به هر روى از مجموع این روایات استفاده مى شود که انسان هنگامى که به چهل سالگى مى رسد باید بسیار مراقب اعمال خویش باشد و چون به شصت سالگى برسد بسیار بیشتر، زیرا هر لغزشى را در این سن و سال براى او مى نویسند و عذرى در پیشگاه خدا نخواهد داشت.
منبع : پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
