وقال علیه السلام: إِنَّ اللّهَ سُبْحَانَهُ فَرَضَ فِی أَمْوَالِ الاَْغْنِیَاءِ أَقْوَاتَ الْفُقَرَاءِ: فَمَا جَاعَ فَقِیرٌ إِلاَّ بِمَا مُتِّعَ بِهِ غَنِیٌّ، وَ اللّهُ تَعَالَى سَائِلُهُمْ عَنْ ذلِکَ.
امام علیه السلام فرمود : خداوند سبحان قُوت (و نیازهاى) فقرا را در اموال اغنیا واجب و معین کرده است، ازاین رو هیچ فقیرى گرسنه نمى ماند مگر به سبب بهره مندى غنى (وممانعت او از پرداخت حق فقیر) و خداى متعال (روز قیامت) دراین باره از آنها سؤال وبازخواست مى کند.
شرح و تفسیر
دِین اغنیا به فقرا امام علیه السلام به یکى از اصول مهم اسلام در این کلام نورانى اشاره کرده و بیان مى کند که نظام اقتصادى اسلام نظامى بسیار حساب شده است به گونه اى که اگر مطابق آن رفتار شود در سراسر کشور اسلام فقیر و نیازمندى باقى نخواهد ماند. مى فرماید: «خداوند سبحان قُوت (و نیازهاى) فقرا را در اموال اغنیا واجب ومعین کرده است، ازاینرو هیچ فقیرى گرسنه نمى ماند مگر به سبب بهره مندى غنى (و ممانعت او از پرداخت حق فقیر) و خداى متعال (روز قیامت) دراین باره از آنها سؤال و بازخواست مى کند»؛ (إِنَّ اللّهَ سُبْحَانَهُ فَرَضَ فِی أَمْوَالِ الاَْغْنِیَاءِ أَقْوَاتَ الْفُقَرَاءِ: فَمَا جَاعَ فَقِیرٌ إِلاَّ بِمَا مُتِّعَ بِهِ غَنِیٌّ، وَ اللّهُ تَعَالَى سَائِلُهُمْ عَنْ ذلِکَ). بعضى از شارحان نهج البلاغه این کلام شریف را به مسئله زکات اشاره دانسته اند و تعبیر به «فرض» نیز مى تواند اشاره به همین معنا باشد. روایات فراوانى نیز این معنا را تأیید مى کند و در آنها تصریح شده که آنچه به عنوان زکات در اسلام فرض شده دقیقآ به اندازه نیاز فقراست، به گونه اى که اگر همه اغنیا به وظیفه دینى خود در باب زکات عمل کنند فقیرى باقى نخواهد ماند. در حدیثى از امام صادق علیه السلام که در ذیل حکمت ۲۵۲ نیز به آن اشاره شد مى خوانیم: «إِنَّمَا وُضِعَتِ الزَّکَاةُ اخْتِبَاراً لِلاَْغْنِیَاءِ وَمَعُونَةً لِلْفُقَرَاءِ وَلَوْ أَنَّ النَّاسَ أَدَّوْا زَکَاةَ أَمْوَالِهِمْ مَا بَقِیَ مُسْلِمٌ فَقِیراً مُحْتَاجاً وَلاَسْتَغْنَى بِمَا فَرَضَ اللَّهُ لَهُ وَإِنَّ النَّاسَ مَا افْتَقَرُوا وَلا احْتَاجُوا وَلا جَاعُوا وَلا عَرُوا إِلاَّ بِذُنُوبِ الاَْغْنِیَاء... مَا ضَاعَ مَالٌ فِی بَرٍّ وَلا بَحْرٍ إِلاَّ بِتَرْکِ الزَّکَاةِ وَمَا صِیدَ صَیْدٌ فِی بَرٍّ وَلا بَحْرٍ إِلاَّ بِتَرْکِهِ التَّسْبِیحَ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ؛ زکات براى این تشریع شده است که اغنیا امتحان شوند و کمکى براى نیازمندان باشد و اگر مردم زکات اموال خود را بپردازند هیچ مسلمانى فقیر ونیازمند باقى نمى ماند و همگى به سبب عمل به این فریضه الهى بى نیاز خواهند شد و مردم، فقیر و محتاج و گرسنه و برهنه نشدند مگر به گناه اغنیا... هیچ مالى در صحرا و دریا از بین نمى رود مگر به سبب ترک زکات و هیچ صیدى در دریا وصحرا در چنگال صیاد گرفتار نمى شود مگر به سبب ترک تسبیح در آن روز». آنچه در کلام حکیمانه بالا آمد که خدا دقیقآ نیازهاى فقرا را در اموال اغنیا واجب کرده، در احادیث دیگرى با صراحت بیشترى آمده است؛ در حدیثى از امام صادق علیه السلام مىخوانیم: «قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَخْبِرْنِی عَنِ الزَّکَاةِ کَیْفَ صَارَتْ مِنْ کُلِّ أَلْفٍ خَمْسَةً وَعِشْرِینَ لَمْ تَکُنْ أَقَلَّ أَوْ أَکْثَرَ مَا وَجْهُهَا فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ خَلَقَ الْخَلْقَ کُلَّهُمْ فَعَلِمَ صَغِیرَهُمْ وَکَبِیرَهُمْ وَغَنِیَّهُمْ وَفَقِیرَهُمْ فَجَعَلَ مِنْ کُلِّ أَلْفِ إِنْسَانٍ خَمْسَةً وَعِشْرِینَ مِسْکِیناً وَلَوْ عَلِمَ أَنَّ ذَلِکَ لایَسَعُهُمْ لَزَادَهُمْ لاَِنَّهُ خَالِقُهُمْ وَهُوَ أَعْلَمُ بِهِمْ؛ راوى عرض مى کند: فدایت شوم بفرمایید چرا زکات بیست و پنج در هزار تعیین شده است (یک چهلم) نه کمتر و نه بیشتر. دلیلش چیست؟ امام علیه السلام فرمود : خداى متعال همه انسانها را آفریده و صغیر و کبیر و غنى و فقیرشان را مى شناسد. از هر هزار انسان معمولاً بیست و پنج نفر نیازمندند (ازاینرو زکات را به همین نسبت قرار داده) و اگر مى دانست این براى آنها کافى نیست بر آن مى افزود، زیرا او خالق آنها و از همه به آنها آگاه تر است». همین مضمون در دو حدیث دیگر از همان حضرت با بیانهاى متفاوتى آمده است. در ضمن از این حدیث استفاده مى شود هرگاه در جامعه اسلامى در هر هزار نفر بیش از بیست و پنج نفر شخص نیازمند و فقیر پیدا شود براثر عواملى است که مظالم انسانها آن را آفریده است. البته آنچه در روایت بالا آمد درمورد زکات حیوانات و طلا و نقره است؛ اما زکات غلات، چنانکه مىدانیم گاه یک دهم و گاه یک بیستم است، بنابراین منظور امام علیه السلام بیان حکمت حکم بوده نه علت حکم که در تمام مصادیق جارى و سارى است.
منبع : پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
