وقال علیه السلام: الإِسْتِغْنَاءُ عَنِ الْعُذْرِ أَعَزُّ مِن الصِّدْقِ بِهِ.
امام علیه السلام فرمود : بى نیاز بودن از عذرخواهى، بهتر از عذر صادقانه و مقبول است. (اشاره به اینکه اگر خطایى نکنى که نیاز به عذرخواهى داشته باشى بهتر از ارتکاب خطاى توأم با عذر مقبول است).
شرح و تفسیر
نه خطا کن نه عذرخواهى! آنچه امام علیه السلام در این گفتار حکیمانه آورده سخنى است کاملاً منطقى وعقل پسند، مى فرماید: «بى نیاز بودن از عذرخواهى، بهتر از عذر صادقانه ومقبول است»؛ (الإِسْتِغْنَاءُ عَنِ آلْعُذْرِ أَعَزُّ مِن الصِّدْقِ بِهِ). اشاره به اینکه چرا انسان مرتکب خطایى شود که ناچار دست تقاضا به درگاه خدا یا بندگان خدا بردارد و از آنها عذرخواهى کند، هرچند عذر، عذر قابل قبولى باشد تا چه رسد به اینکه عذر ساختگى و غیر قابل قبول باشد. گرچه تعبیر بالا بیشتر متناسب عذرخواهى در برابر بندگان است؛ ولى اطلاق عموم این تعبیر نیز دور از ذهن نیست، زیرا در روایات آمده است که انسان ترک گناه کند بهتر از آن است که گناهى مرتکب شود و توبه به درگاه خدا آورد، همانگونه که در حدیثى در کتاب شریف کافى از امام صادق علیه السلام آمده است: «إِنَّ تَرْکَ الذَّنْبِ أَهْوَنُ مِنْ طَلَبِ التَّوْبَة». این حدیث شریف از امیرمؤمنان على علیه السلام نیز در کتاب خصائص الائمه نقل شده است. این مطلب درمورد عذرخواهى در برابر بندگان واضح تر است، زیرا عذر هرچندصادقانه باشد در برابر انسان دیگر، خلاف عزت و کرامت انسانى است. چه بهتر که انسان مرتکب خلافى نشود و در برابر دیگران عزیز و سربلند باشد. در حدیث دیگرى که علامه مجلسى؛ آن را در بحارالانوار از امام على بن ابىطالب علیه السلام آورده مى خوانیم: «إِیَّاکَ وَمَا تَعْتَذِرُ مِنْهُ فَإِنَّهُ لا یُعْتَذَرُ مِنْ خَیْر؛ از چیزى که براى آن عذرخواهى خواهى کرد بپرهیز، زیرا انسان از کار خیر عذرخواهى نمىکند. (حتمآ کار بدى بوده است که از آن عذر مى خواهد)». در حدیث دیگرى از امام حسین بن على علیه السلام مى خوانیم: «إِیَّاکَ وَمَا تَعْتَذِرُ مِنْهُ فَإِنَّ الْمُوْمِنَ لا یُسِیءُ وَلا یَعْتَذِرُ وَالْمُنَافِقُ کُلَّ یَوْمٍ یُسِیءُ وَیَعْتَذِرُ؛ از کارى که موجب مىشود از آن عذرخواهى کنى بپرهیز، زیرا مؤمن نه کار بد مى کند و نه عذرخواهى، و منافق همیشه کار بد مى کند و از آن عذرخواهى مى نماید». در نامه امیرمؤمنان علیه السلام به «حارث همدانى» که در بخش نامه هاى نهج البلاغه آمده بود خواندیم که مى فرماید: «وَاحْذَرْ کُلَّ عَمَلٍ إِذَا سُئِلَ عَنْهُ صَاحِبُهُ أَنْکَرَهُ أَوْ اعْتَذَرَ مِنْهُ؛ از هر کارى که اگر از صاحب آن درباره آن سؤال شود انکار یا عذرخواهى مى کند بپرهیز». از تمام این روایات که مفهوم گفتار حکیمانه مورد بحث را با تعبیرات گوناگون بیان مى کند استفاده مىشود که انسان مؤمن آگاه نباید به سراغ کارى برود که او را براى عذرخواهى سرافکنده سازد. از کلام حکیمانه فوق استفاده مى شود که عذر نیز بر دو گونه است: عذر صادق و عذر کاذب. عذر صادق آن است که صدور خطا از انسان به سبب مشکلى از مشکلات عرفیه باشد که انسان را در تنگنا قرار داده و به سبب آن مرتکب خطایى شده است و گاهى براثر عدم دقت و عدم مطالعه در عواقب کار و امثال آن خطا از انسان سرمى زند. عذر کاذب آن است که انسان بدون دلیل موجهى اقدام به کار خلافى مانند ظلم و ستم و غیبت و آزار و پیمان شکنى و بى وفایى و امثال آن کرده است. بدون شک چنین عذرى عزتى ندارد. اگر عزتى باشد در عذر صادقانه است؛ ولى با این حال اگر انسان کارى نکند که ناچار به عذرخواهى صادقانه باشد، عزیزتر وآبرومندتر است.
منبع : پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
