وقال علیه السلام:مَاءُ وَجْهِکَ جَامِدٌ یُقْطِرُهُ السُّؤَالُ، فَانْظُرْ عِنْدَ مَنْ تُقْطِرُهُ.
امام علیه السلام فرمود : آبرویت جامد است و تقاضا آن را آب کرده، فرو مى ریزد.ببین آن را نزد چه کسى فرو مى ریزى.
شرح و تفسیر
تا مى توانى از کسى تقاضا مکن امام علیه السلام درباره تقاضا نزد اشخاص مختلف نکته جالبى را بیان مى کند ومى فرماید: «آبرویت جامد است و تقاضا آن را آب کرده و فرو مى ریزد. ببین آن را نزد که فرو مى ریزى»؛ (مَاءُ وَجْهِکَ جَامِدٌ یُقْطِرُهُ السُّؤَالُ، فَانْظُرْ عِنْدَ مَنْ تُقْطِرُهُ). «ماءُ وَجْه» که ترجمه تحت اللفظى آن «آبرو» است دقیقآ در فارسى و عربى معناى یکسان دارد. آبرو عبارت از احترام و شخصیت انسان است؛ شخص آبرومند کسى است که در جامعه محترم باشد و به دیده احترام به او بنگرند، براى سخنش اهمیت قائل باشند و در مشکلات به سراغ او بروند. چرا این ویژگى نامش آبرو است؟ شاید ـ همانگونه که بعضى از شارحان نهج البلاغه اشاره کرده اند ـ دلیلش این باشد که انسان هنگامى که از کسى تقاضایى مىکند، یا حادثه نامطلوبى اتفاق مى افتد از شرم و حیا چهره او برافروخته شده و عرق بر صورتش جارى مى شود، به اندازهاى که گاه از صورت مى چکد. این درواقع آب صورت است که به تناسب واژه «آبرو» یا «ماء الوجه» بر آن اطلاق شده است. به هر روى، امام علیه السلام مى فرماید: آب صورت تو در حال عادى جامد است. هنگامى که از دیگرى تقاضا مى کنى مایع شده و فرو مى ریزد. بنگر نزد چه کسى آن را فرو مى ریزى. اشاره به اینکه انسان تا مى تواند نباید از کسى تقاضایى کند و آبروى خود را در آن راه بریزد؛ اما اگر روزى ناچار شد، باید کسى را براى تقاضا کردن برگزیند که شایسته آن باشد و لااقل آبروى خود را نزد انسان باشخصیتى فروریخته باشد. در حدیثى مى خوانیم که «حارث همدانى» (از یاران خاص امیرمومنان على علیه السلام) مى گوید: شبى نزد آن حضرت به گفتگو نشسته بودم. عرض کردم : حاجتى دارم. امام علیه السلام فرمود: مرا شایسته دانستى که حاجت خود را از من بخواهى؟ عرض کردم: آرى. فرمود: خدا تو را جزاى خیر دهد. سپس برخاست و چراغ را خاموش کرد و نشست. بعد فرمود: چراغ را براى این خاموش کردم که ذلت عرض حاجت را در صورت تو نبینم. اکنون بگو چه مى خواهى، زیرا از پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله شنیدم مى فرمود: حوائج مردم امانت الهى در سینه بندگان است. کسى که آن را بپوشاند عبادتى براى او محسوب مى شود و کسى که آن را افشا کند لازم است براى انجام آن حاجت تلاش کند. در این زمینه، احادیث فراوانى در منابع مختلف اسلامى آمده است : از جمله در حدیثى از امام باقر علیه السلام مى خوانیم: «لَوْ یعْلَمُ السَّائِلُ مَا فِى الْمَسْأَلَةِ مَا سَأَلَ أَحَدٌ أَحَداً وَلَوْ یعْلَمُ الْمُعْطِى مَا فِى الْعَطِیةِ مَا رَدَّ أَحَدٌ أَحَداً؛ اگر تقاضاکننده مى دانست تقاضا کردن چه عیوبى دارد هیچکس از دیگرى تقاضایى نمى کرد واگر شخص بخشنده مى دانست چه فضیلتى در عطیه است هیچکس دیگرى را محروم نمى ساخت». نقطه مقابل سوال، «تعفف» است که قرآن مجید جمعى از فقرا و نیازمندان را براى داشتن آن ستوده، مىفرماید: «(لِلفُقَرَاءِ الَّذِینَ أُحْصِرُوا فِی سَبِیلِ اللهِ لاَیَسْتَطِیعُونَ ضَرْبآ فِى الاَْرْضِ یَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِیَاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِیمَاهُمْ لاَ یَسْأَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافآ وَمَا تُنفِقُوا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللهَ بِهِ عَلِیمٌ)؛ (انفاقِ شما، مخصوصاً باید) براى نیازمندانى باشد که در راه خدا، در تنگنا قرار گرفته اند؛ (وتوجّه به آیین خدا، آنها را از وطن هاى خویش آواره ساخته؛ و شرکت در میدانِ جهاد، به آنها اجازه نمىدهد تا براى تأمین هزینه زندگى، دست به کسب و تجارتى بزنند؛) نمى توانند مسافرتى کنند (و سرمایه اى به دست آورند؛) و از شدّت خویشتندارى، افراد ناآگاه آنها را بى نیاز مى پندارند؛ امّا آنها را از چهره هایشان مى شناسى؛ و هرگز با اصرار چیزى از مردم نمى خواهند. (این است مشخّصات آنها!) و هرچیز خوبى در راه خدا انفاق کنید، خداوند از آن آگاه است». یعنى با اینکه آثار فقر به هر حال در چهره آنها نمایان است؛ اما حاضر نیستند از کسى سوال و تقاضایى کنند. در حدیثى از رسول خدا صلی الله علیه و آله مى خوانیم که خطاب به اباذر فرمود: «یا أَبَا ذَرٍّ إِیاکَ وَالسُّوَالَ فَإِنَّهُ ذُلٌّ حَاضِرٌ وَفَقْرٌ تَتَعَجَّلُهُ وَفِیهِ حِسَابٌ طَوِیلٌ یوْمَ الْقِیامَة؛ اى اباذر! از سوال و درخواست بپرهیز که ذلت حاضر و فقرى است که آن را با شتاب به سوى خود مى آورى (به علاوه) حسابى طولانى در روز قیامت دارد. از این حدیث شریف نبوى استفاده مى شود که شخص سائل اگر نیاز شدید نداشته باشد در قیامت مورد بازخواست قرار مى گیرد. به همین دلیل در حدیثى از امام حسین علیه السلام مى خوانیم که شخصى خدمت آن حضرت رسید و تقاضایى کرد امام علیه السلام فرمود: «إِنَّ الْمَسْأَلَةَ لا تَصْلُحُ إِلاَّ فِى غُرْمٍ فَادِحٍ أَوْ فَقْرٍ مُدْقِعٍ أَوْ حَمَالَةٍ مُقَطَّعَةٍ فَقالَ السّائِلُ: مَا جِئْتُ إِلاَّ فِى إِحْدَاهُنَّ فَأَمَرَ لَهُ بِمِائَةِ دِینَارٍ؛ سوال و تقاضا شایسته نیست مگر در بدهکارى سنگین یا فقر ناتوان کننده یا دیه ثابت و مسلّم. سائل عرض کرد: من به دلیل یکى از این سه چیز خدمت شما رسیده ام. امام علیه السلام امر فرمود یکصد دینار به او دادند. (هر دینار یک مثقال طلا بود)». نیز به همین دلیل در حدیث دیگرى از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله مى خوانیم: «وَمَنْ فَتَحَ عَلَى نَفْسِهِ بَابَ مَسْأَلَةٍ فَتَحَ اللَّهُ عَلَیهِ سَبْعِینَ بَاباً مِنَ الْفَقْرِ لا یسُدُّ أَدْنَاهَا شَىءٌ؛ کسى که بر خود درى از سوال و تقاضا بگشاید خداوند هفتاد در از فقر به سوى او مى گشاید که چیزى کمترینِ این درها را نمى بندد». از این احادیث و احادیث دیگر و کلام حکیمانه بالا که همه به این مضمون وارد شده استفاده مى شود که افراد باایمان حتى الامکان و تا زمانى که به شدت گرفتار نشده اند از کسى چیزى تقاضا نکنند و مناعت طبع و تعفف را نگاه دارند. این سخن را با حدیثى که در کتاب شریف کافى از پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله نقل شده پایان مى دهیم. امام صادق علیه السلام مى فرماید: گروهى از انصار خدمت پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله رسیدند و به آن حضرت سلام کردند. پیامبر صلی الله علیه وآله به آنها جواب گفت. عرض کردند: اى رسول خدا! ما را حاجتى است. فرمود: حاجتتان را بیان کنید. عرض کردند: حاجت بسیار بزرگى است. فرمود: بگویید چیست؟ عرض کردند : بهشت را براى ما تضمین کن. پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله سر به زیر انداخت و با عصاى کوچکى که در دست داشت به زمین اشاره کرد. سپس سر بلند کرد و فرمود : «أَفْعَلُ ذَلِکَ بِکُمْ عَلَى أَنْ لا تَسْأَلُوا أَحَداً شَیئآ؛ من این کار را انجام مى دهم به این شرط که هرگز از کسى چیزى تقاضا نکنید. بعد از این ماجرا آنها به قدرى به این شرط وفادار بودند که اگر در سفرى سوار بر مرکب بودند و تازیانه یکى از آنها مى افتاد به شخص پیاده اى نمى گفت این تازیانه را به من بده، چراکه آن هم نوعى تقاضا بود؛ خودش پیاده مى شد و تازیانه را برمى داشت و زمانى که بر سر سفرهاى نشسته بودند هرگاه یکى از حاضران به ظرف آب از دیگرى نزدیکتر بود به او نمى گفت ظرف آب را به من بده. خودش برمى خاست و از ظرف آب مى نوشید.
منبع : پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
