وقال علیه السلام:عِنْدَ تَنَاهِی الشِّدَّةِ تَکُونُ الْفَرْجَةُ، وَعِنْدَ تَضَایُقِ حَلَقِ الْبَلاَءِ یَکُونُ الرَّخَاءُ.

امام علیه السلام فرمود : هنگامى که سختى ها به آخرین درجه شدت برسد فرج حاصل مى شود و در آن هنگام که حلقه هاى بلا تنگ مى گردد نوبت آسایش و راحتى فرا مى رسد.

شرح و تفسیر

گرفتاران، امیدوار باشند امام علیه السلام در این گفتار حکیمانه به یکى از اصول زندگى بشر نه به عنوان قانونى کلى، بلکه قانونى غالبى اشاره کرده و به وسیله آن به تمام گرفتاران امید مى بخشد و مى فرماید: «هنگامى که سختى ها به آخرین درجه شدت برسد گشایش روى مى دهد و در آن هنگام که حلقه هاى بلا تنگ مى شود نوبت آسایش و راحتى فرا مى رسد»؛ (عِنْدَ تَنَاهِی الشِّدَّةِ تَکُونُ الْفَرْجَةُ، وَعِنْدَ تَضَایُقِ حَلَقِ الْبَلاَءِ یَکُونُ الرَّخَاءُ). این حقیقت به کرار تجربه شده که پایان شبهاى سیاه سپید است و عاقبت گرفتارى ها راحتى و استراحت است. به همین دلیل انسان هرگز نباید به هنگام هجوم مشکلات و درد و رنجها مأیوس گردد و دست به کارهاى نامعقول بزند ویا زبان به ناشکرى بگشاید و بىتابى کند، بلکه پیوسته امیدوار باشد که به دنبال این شدتها و تنگى حلقه هاى بلا گشایش حاصل مىشود، طوفان بلا فرو مى نشیند و ابرهاى نومیدى کنار مى رود و آفتاب شفاف امید آشکار مى گردد. قرآن مجید نیز به همین حقیقت در سوره «انشراح» خطاب به پیامبر اسلامصلی الله علیه و آله اشاره کرده مى فرماید: «(فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرآ * إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرآ)؛ زیرا با سختى آسانى است (باز هم) با سختى آسانى است». در تفسیر سوره «انشراح» که خدا در آن مىفرماید: راحتى به همراه سختى است پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله مى فرماید: «لَوْ کانَ الْعُسْرُ فِی حُجْرٍ لَدَخَلَ عَلَیْهِ الْیُسْرُ حَتّى یُخْرِجَهُ؛ هرگاه سختى وارد لانه اى شود، راحتى وارد مى شود و آن را بیرون مى کند» سپس آیه شریفه (إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرآ) را تلاوت فرمود. بسیار مى شود که این سختى ها و تنگى حلقه بلاها آزمون الهى و مقدمه اى است براى ترفیع مقام انسان. در حالات انبیاى الهى نیز این مطلب بسیار دیده مى شود؛ نمونه روشن آن زندگى ایوب علیه السلام است. این پیامبر داراى همه امکانات، زن و فرزند و زندگى مناسب بود؛ اما خدا در آزمونى سخت یکى را پس از دیگرى از او گرفت و او همچنان صبر کرد. سرانجام دست به دعا برداشت و از پیشگاه پروردگار تقاضاى گشایش کرد، همانگونه که در آیه ۸۳ و ۸۴ سوره «انبیاء» مىخوانیم: «(وَأَیُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّى مَسَّنِىَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ)؛ و ایوب را (به یاد آور) هنگامى که پروردگارش را خواند (و عرضه داشت): «بدحالى و مشکلات به من روى آورده؛ و تو مهربان ترین مهربانانى!». به دنبال آن آمده است: «(فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَکَشَفْنَا مَا بِهِ مِنْ ضُرٍّ وَآتَیْنَاهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُمْ مَّعَهُمْ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَذِکْرَى لِلْعَابِدِینَ)؛ ما دعاى او را مستجاب کردیم؛ وناراحتى هایى را که داشت برطرف ساختیم؛ و خاندانش را به او بازگرداندیم؛ وهمانندشان را بر آنها افزودیم؛ تا رحمتى از سوى ما و تذکرى براى عبادت کنندگان باشد». در سوره «بقره» نیز به مومنانى که در کوران حوادث جنگ احزاب و احد بى تابى مى کردند و پیوسته در انتظار رسیدن یارى خداوند بودند گوشزد مى کند که این مشکلات مخصوص شما نیست، انبیاى پیشین نیز گرفتار مشکلات عظیمى شدند و سرانجام یارى خداوند بعد از یک دوران سخت به سراغ آنان آمد، مى فرماید: «(أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا یَأْتِکُمْ مَثَلُ الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِکُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْسَاءُ وَالضَّرَّاءُ وَزُلْزِلُوا حَتَّى یَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ مَتَى نَصْرُ اللهِ أَلاَ إِنَّ نَصْرَ اللهِ قَرِیبٌ)؛ آیا گمان کردید داخل بهشت مى شوید، بى آنکه حوادثى همچون حوادث گذشتگان به شما برسد؟! همانان که گرفتارىها وناراحتىها به آنها رسید، و آن چنان ناراحت شدند که پیامبر و افرادى که ایمان آورده بودند گفتند: «پس یارى خدا کى خواهد آمد؟!» (در این هنگام، تقاضاى یارى از او کردند، و به آنها گفته شد:) آگاه باشید، یارى خدا نزدیک است!)». بى شک این کلام حکمت آمیز پیام هاى متعددى دارد: از یکسو پیام امید به همراه خود دارد و از سوى دیگر جلوى بى تابى ها و جزع را مى گیرد و از سوى سوم به رهروان راه حق نوید مى دهد که اگر صبر و استقامت پیشه کنند و با مشکلات به مبارزه برخیزند سرانجام امدادهاى الهى و فرج بعد از شدت به سراغ آنان خواهد آمد. این نکته را نیز مى توان از این کلام شریف و از سایر روایات اسلامى استفاده کرد که برطرف شدن مشکلات گاه نیاز به زمان دارد که اگر انسان پیش از رسیدن وقت آن زیاد دست و پا بزند مشکلى بر مشکلات خود مى افزاید. این سخن را با حدیث جالبى که «قاضى تنوخى» در کتاب الفرج بعد الشدة از امیرمومنان علیه السلام نقل کرده است پایان مى دهیم. در این حدیث چنین آمده که مرد عربى خدمت امیرمومنان علیه السلام آمد و عرضه داشت: من گرفتارى ها و مشکلات زیادى دارم، نکته اى به من بیاموز که از آن استفاده کنم. امام علیه السلام فرمود: اى اعرابى! «إنَّ لِلْمِهَنِ أوْقاتآ وَلَها غایاتٌ فَاجْتِهادُ الْعَبْدِ فِی مِهْنِتَهِ قَبْلَ إزالَةِ اللهِ تَعالى یَکُونُ زِیادَةٌ فِیها؛مهنتهاومشکلات،زمان وسرآمدى داردوتلاش انسان براى برطرف ساختن آن پیش از آنکه فرمان الهى برسد بر حجم آن مشکلات مى افزاید». سپس امام علیه السلام به آیه شریفه ۳۸ سوره زمر استدلال کرد آنگاه افزود: «لکِنِ اسْتَعِنْ بِاللهِ وَاصْبِرْ وَأکْثِرْ مِنَ الاِْسْتِغْفارِ فَإِنَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ وَعَدَ الصّابِرینَ خَیْرآ کَثِیرآ؛ از خدا یارى بطلب و شکیبایى پیشه کن و بسیار استغفار کن که خداى متعال به صابران وعده خیر بسیار داده است».

منبع : پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی