تلاوت تصویری
ترجمه صوتی نمایشی
"برگرفته از نرم افزار فاخر طنین وحی تولید مرکز خدمات رایانه‌ای حوزه علمیه اصفهان"
تفسیر مختصر آیات ۲۳ تا ۲۹ سوره آل عمران (صفحه ۵۳)
(آیه ۲۳) شأن نزول:
از ابن عباس نقل شده که: در عصر پیامبر صلّى اللّه علیه و آله زن و مردى از یهود مرتکب زناى محصنه شدند با این که در تورات دستور مجازات سنگباران در باره این چنین اشخاص داده شده بود، چون آنها از طبقه اشراف بودند بزرگان یهود از اجراى این دستور در مورد آنها سر باز زدند و پیشنهاد شد که به پیامبر اسلام صلّى اللّه علیه و آله مراجعه کرده داورى طلبند.
پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله فرمود: همین تورات فعلى میان من و شما داورى مى کند آنها پذیرفتند. پیامبر صلّى اللّه علیه و آله دستور داد قسمتى از تورات را که آیه «رجم» (سنگباران) در آن بود پیش روى دانشمند یهود «ابن صوریا» بگذارند. او که قبلا از جریان آگاه شده بود هنگامى که به این آیه رسید دست روى آن گذاشت و جمله هاى بعد را خواند «عبد اللّه بن سلام» که نخست از دانشمندان یهود بود و سپس اسلام اختیار کرده بود فورا متوجه پرده پوشى «ابن صوریا» شد و برخاست و دست او را از روى این جمله برداشت و آن را از متن تورات قرائت کرد، سپس پیامبر صلّى اللّه علیه و آله دستور داد مجازات مزبور طبق آیین آنها در مورد این دو مجرم اجرا شود. جمعى از یهود خشمناک شدند و این آیه در باره وضع آنها نازل گردید.
تفسیر:
به دنبال آیات گذشته که سخن از محاجّه و بحث و گفتگوهاى لجوجانه گروهى از اهل کتاب به میان آورد، در اینجا روشن مى سازد که آنها تسلیم پیشنهادهاى منطقى نبودند و انگیزه هاى این عمل و نتایج آن را نیز بازگو مى کند.
آیه نخست مى فرماید: «آیا مشاهده نکردى کسانى را که بهره اى از کتاب آسمانى داشتند و دعوت به سوى کتاب الهى شدند تا در میان آنها داورى کند ولى عده اى از آنها روى گرداندند و از قبول حق اعراض نمودند» این در حالى بود که کتاب آسمانى آنها حکم الهى را بازگو کرده بود و آنها از آن آگاهى داشتند. (أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ أُوتُوا نَصِیباً مِنَ الْکِتابِ یُدْعَوْنَ إِلى کِتابِ اللَّهِ لِیَحْکُمَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ یَتَوَلَّى فَرِیقٌ مِنْهُمْ وَ هُمْ مُعْرِضُونَ).
از جمله «اوتوا نصیبا من الکتاب» بر مىآید که تورات و انجیلى که در دست یهود و نصارى در آن عصر بود، تنها قسمتى از آن بود و احتمالا قسمت بیشتر از این دو کتاب آسمانى، از میان رفته یا تحریف شده بود.
آرى! آنها به همان حکم موجود در کتاب مذهبى خویش نیز گردن ننهادند و با بهانه جویى و مطالب بىاساس از اجراى حدود الهى سرپیچى کردند.
(آیه ۲۴)- در این آیه دلیل مخالفت و سرپیچى آنها را شرح مى دهد که آنها بر اساس یک فکر باطل معتقد بودند از نژاد ممتازى هستند (همان گونه که امروز نیز چنین فکر مى کنند) به همین دلیل براى خود مصونیتى در مقابل مجازات الهى قائل بودند. لذا قرآن مى گوید: این اعمال و رفتار به خاطر آن است که «گفتند: جز چند روزى آتش دوزخ به ما نمىرسد» و اگر مجازاتى داشته باشیم بسیار محدود است (ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قالُوا لَنْ تَمَسَّنَا النَّارُ إِلَّا أَیَّاماً مَعْدُوداتٍ).
سپس مى افزاید: آنها این امتیازات دروغین را به خدا نسبت مى دادند «و این افتراء و دروغى را که به خدا بسته بودند آنها را در دینشان مغرور ساخته بود» (وَ غَرَّهُمْ فِی دِینِهِمْ ما کانُوا یَفْتَرُونَ).
(آیه ۲۵)- در این آیه، خط بطلان بر تمام این ادعاهاى واهى و خیالات باطل مى کشد و مى گوید: «پس چگونه خواهد بود هنگامى که آنها را در روزى که در آن شکى نیست جمع کنیم، و به هر کس آنچه را به دست آورده، داده شود و به آنها ستم نخواهد شد» (فَکَیْفَ إِذا جَمَعْناهُمْ لِیَوْمٍ لا رَیْبَ فِیهِ وَ وُفِّیَتْ کُلُّ نَفْسٍ ما کَسَبَتْ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ).
آرى! در آن روز همه در دادگاه عدل الهى حاضر خواهند شد، و هر کس نتیجه کشته خود را درو مىکند، و آن روز است که مىفهمند هیچ امتیازى بر دیگران ندارند.
(آیه ۲۶) شأن نزول:
هنگامى که پیغمبر اکرم صلّى اللّه علیه و آله مکه را فتح نمود، به مسلمانان نوید داد که به زودى کشور ایران و روم نیز زیر پرچم اسلام قرار خواهد گرفت، منافقان که دلهایشان به نور ایمان روشن نشده بود و روح اسلام را درک نکرده بودند، این مطلب را اغراق آمیز تلقى کرده و با تعجب گفتند: محمد صلّى اللّه علیه و آله به مدینه و مکه قانع نیست و طمع در فتح ایران و روم دارد، در این هنگام آیه نازل شد.
تفسیر:
همه چیز به دست اوست- در آیات قبل سخن از امتیازاتى بود که اهل کتاب (یهود و نصارى) براى خود قائل بودند و خود را از خاصّان خداوند مى پنداشتند، خداوند در این آیه و آیه بعد ادعاى باطل آنان را با این بیان جالب، رد مى کند مى فرماید: «بگو: بار الها! مالک ملکها تویى، تو هستى که به هر کس بخواهى و شایسته بدانى حکومت مى بخشى و از هر کس بخواهى حکومت را جدا مى سازى» (قُلِ اللَّهُمَّ مالِکَ الْمُلْکِ تُؤْتِی الْمُلْکَ مَنْ تَشاءُ وَ تَنْزِعُ الْمُلْکَ مِمَّنْ تَشاءُ).
«هر کس را بخواهى بر تخت عزت مى نشانى، و هر کس را اراده کنى بر خاک مذلت قرار مى دهى» (وَ تُعِزُّ مَنْ تَشاءُ وَ تُذِلُّ مَنْ تَشاءُ).
و در یک جمله «کلید تمام خوبیها به دست تواناى توست، زیرا تو به هر چیز توانایى» (بِیَدِکَ الْخَیْرُ إِنَّکَ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ).
ناگفته پیداست که منظور از اراده و مشیت الهى در این آیه این نیست که بدون حساب و بىدلیل چیزى را به کسى مىبخشد و یا از او مى گیرد بلکه مشیت او از روى حکمت و مراعات نظام و مصلحت و حکمت جهان آفرینش و عالم انسانیت است و گاه این حکومتها به خاطر شایستگیها است، و گاه حکومت ظالمان هماهنگ ناشایستگى امتهاست.
خلاصه اینکه خواست خداوند همان است که در عالم اسباب آفریده تا چگونه ما از عالم اسباب استفاده کنیم.
(آیه ۲۷)- در این آیه براى تکمیل معنى فوق و نشان دادن حاکمیت خداوند بر تمام عالم هستى مى افزاید: «شب را در روز داخل مىکنى و روز را در شب و موجود زنده را از مرده خارج مى سازى و مرده را از زنده، و به هر کس اراده کنى بدون حساب روزى مى بخشى» (تُولِجُ اللَّیْلَ فِی النَّهارِ وَ تُولِجُ النَّهارَ فِی اللَّیْلِ وَ تُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ تُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَیِّ وَ تَرْزُقُ مَنْ تَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ).
و اینها نشانه بارزى از قدرت مطلقه اوست.
منظور از دخول شب در روز و روز در شب همان تغییر محسوسى است که در شب و روز در طول سال مشاهده مى کنیم، این تغییر بر اثر انحراف محور کره زمین نسبت به مدار آن که کمى بیش از ۲۳ درجه است، و تفاوت زاویه تابش خورشید مى باشد و این تدریجى بودن تغییر شب و روز آثار سودمندى در زندگانى انسان و موجودات کره زمین دارد زیرا پرورش گیاهان و بسیارى از جانداران در پرتو نور و حرارت تدریجى آفتاب صورت مى گیرد.
منظور از بیرون آوردن «زنده» از «مرده» همان پیدایش حیات از موجودات بىجان است، زیرا مى دانیم آن روز که زمین آماده پذیرش حیات شد موجودات زنده از مواد بىجان به وجود آمدند، از این گذشته دائما در بدن ما و همه موجودات زنده عالم، مواد بىجان، جزو سلولها شده، تبدیل به موجودات زنده مى گردند. پیدایش مردگان از موجودات زنده، نیز دائما در مقابل چشم ما مجسم است.
(آیه ۲۸)- پیوند با بیگانگان ممنوع!
در آیات گذشته سخن از این بود که عزت و ذلت و تمام خیرات به دست خداست و در این آیه به همین مناسبت مؤمنان را از دوستى با کافران شدیدا نهى مى کند، مى فرماید: «افراد با ایمان نباید غیر از مؤمنان (یعنى) کافران را دوست و ولى و حامى خود انتخاب کنند» (لا یَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْکافِرِینَ أَوْلِیاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِینَ).
«و هر کس چنین کند در هیچ چیز از خداوند نیست» و رابطه خود را بکلى از پروردگارش گسسته است (وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ فَلَیْسَ مِنَ اللَّهِ فِی شَیْءٍ).
این آیه در واقع یک درس مهم سیاسى- اجتماعى به مسلمانان مى دهد که بیگانگان را به عنوان دوست و حامى و یار و یاور هرگز نپذیرند.
سپس به عنوان یک استثنا از این قانون کلى مى فرماید: «مگر این که از آنها بپرهیزید و تقیه کنید» (إِلَّا أَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقاةً).
همان تقیه اى که براى حفظ نیروها و جلوگیرى از هدر رفتن قوا و امکانات و سر انجام پیروزى بر دشمن است.
مسأله تقیه در جاى خود یک حکم قاطع عقلى و موافق فطرت انسانى است.
و در پایان آیه، هشدارى به همه مسلمانان داده مى فرماید: «خداوند شما را از (نافرمانى) خود بر حذر مى دارد، و بازگشت (همه شما) به سوى خداست» (وَ یُحَذِّرُکُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَ إِلَى اللَّهِ الْمَصِیرُ).
دو جمله فوق بر مسأله تحریم دوستى با دشمنان خدا تأکید مى کند، از یک سو مىگوید از مجازات و خشم و غضب خداوند بپرهیزید، و از سوى دیگر مى فرماید: «اگر مخالفت کنید بازگشت همه شما به سوى اوست و نتیجه اعمال خود را خواهید گرفت».
(آیه ۲۹)- در آیه قبل، دوستى و همکارى با کافران و دشمنان خدا شدیدا مورد نهى واقع شده، در این آیه به کسانى که ممکن است از حکم تقیه سوء استفاده کنند، هشدار داده مى فرماید: «بگو: اگر آنچه را در سینه هاى شماست، پنهان سازید یا آشکار کنید، خداوند آن را مى داند» (قُلْ إِنْ تُخْفُوا ما فِی صُدُورِکُمْ أَوْ تُبْدُوهُ یَعْلَمْهُ اللَّهُ).
نه تنها اسرار درون شما را مى داند بلکه «آنچه را که در آسمانها و آنچه را در زمین است (نیز) مى داند (و علاوه بر این آگاهى وسیع) خداوند بر هر چیزى تواناست» (وَ یَعْلَمُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ وَ اللَّهُ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ).
منبع: برگزیده تفسیر نمونه
