تلاوت تصویری
ترجمه صوتی نمایشی
"برگرفته از نرم افزار فاخر طنین وحی تولید مرکز خدمات رایانه‌ای حوزه علمیه اصفهان"
تفسیر مختصر آیات ۱۳۳ تا ۱۴۰ سوره آل عمران (صفحه ۶۷)
(آیه ۱۳۳)- مسابقه در مسیر سعادت! به دنبال آیات گذشته که بدکاران را تهدید به مجازات آتش و نیکوکاران را تشویق به رحمت الهى مى کرد، در این آیه کوشش و تلاش نیکوکاران را تشبیه به یک مسابقه معنوى کرده که هدف نهایى آن آمرزش الهى و نعمتهاى جاویدان بهشت است، مىفرماید: «براى رسیدن به آمرزش الهى بر یکدیگر سبقت بگیرید» (وَ سارِعُوا إِلى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ).
از آنجا که رسیدن به هر مقام معنوى بدون آمرزش و شستشوى از گناه ممکن نیست، هدف این مسابقه معنوى در درجه اول مغفرت و دومین هدف آن بهشت قرار داده شده «بهشتى که وسعت آن، پهنه آسمانها و زمین است» (وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ).
در پایان آیه تصریح مى کند که: «این بهشت، با آن عظمت، براى پرهیزکاران آماده شده است» (أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ).
(آیه ۱۳۴)- سیماى پرهیزکاران! از آنجا که در آیه قبل وعده بهشت جاویدان به پرهیزکاران داده شده در این آیه پرهیزکاران را معرفى مى کند و پنج صفت از اوصاف عالى و انسانى براى آنها ذکر نموده است:
۱- «آنها در همه حال انفاق مى کنند چه موقعى که در راحتى و وسعتند و چه زمانى که در پریشانى و محرومیتند» (الَّذِینَ یُنْفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ).
جالب توجه این که در اینجا نخستین صفت برجسته پرهیزکاران «انفاق» ذکر شده، زیرا این آیات نقطه مقابل صفاتى را که در باره رباخواران و استثمارگران در آیات قبل ذکر شد، بیان مى کند، به علاوه گذشت از مال و ثروت آن هم در حال خوشى و تنگدستى روشنترین نشانه مقام تقواست.
۲- «آنها بر خشم خود مسلّطند» (وَ الْکاظِمِینَ الْغَیْظَ).
۳- «آنها از خطاى مردم مى گذرند» (وَ الْعافِینَ عَنِ النَّاسِ).
فرو بردن خشم بسیار خوب است اما به تنهایى کافى نیست زیرا ممکن است کینه و عداوت را از قلب انسان ریشه کن نکند، در این حال براى پایان دادن به حالت عداوت باید «کظم غیظ» با «عفو و بخشش» توأم گردد.
۴- آنها نیکوکارند «و خداوند نیکوکاران را دوست دارد» (وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ).
در اینجا اشاره به مرحله عالیتر از عفو شده، که انسان با نیکى کردن در برابر بدى (آنجا که شایسته است) ریشه دشمنى را در دل طرف بسوزاند و قلب او را نسبت به خویش مهربان گرداند.
(آیه ۱۳۵)- پنجم: «و آنها که وقتى مرتکب عمل زشتى شوند یا به خود ستم کنند به یاد خدا مى افتند و براى گناهان خود طلب آمرزش مى کنند» (وَ الَّذِینَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ).
از آیه فوق استفاده مى شود که انسان تا به یاد خداست مرتکب گناه نمى شود، اما این فراموشکارى و غفلت در افراد پرهیزکار دیرى نمى پاید، به زودى به یاد خدا مى افتند و گذشته را جبران مى کنند «و کیست جز خدا که گناهان را ببخشد»؟ (وَ مَنْ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ).
در پایان آیه براى تأکید مى گوید: «آنها هرگز با علم و آگاهى بر گناه خویش اصرار نمى ورزند و تکرار گناه نمى کنند» (وَ لَمْ یُصِرُّوا عَلى ما فَعَلُوا وَ هُمْ یَعْلَمُونَ).
(آیه ۱۳۶)- در این آیه پاداش پرهیزکارانى که صفات آنها در دو آیه گذشته آمد توضیح داده، مى گوید: «آنها پاداششان آمرزش پروردگار و بهشت هایى است که از زیر درختانش نهرها جارى است (و لحظهاى آب از آنها قطع نمى شود) بهشتى که بطور جاودان در آن خواهند بود» (أُولئِکَ جَزاؤُهُمْ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِینَ فِیها).
و در پایان آیه مى گوید: «این چه پاداش نیکى است براى آنها که اهل عمل هستند» (وَ نِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِینَ).
نه افراد واداده و تنبل که همیشه از تعهدات و مسؤولیتهاى خویش مى گریزند.
(آیه ۱۳۷)- بررسى تاریخ گذشتگان! قرآن مجید پیوند فکرى و فرهنگى نسل حاضر با گذشتگان براى درک حقایق، لازم و ضرورى مى داند، زیرا از ارتباط و گره خوردن این دو زمان (گذشته و حاضر) وظیفه و مسؤولیت آیندگان روشن مى شود، در آیه مورد بحث مى فرماید: «خداوند سنتهایى در اقوام گذشته داشته که این سنن هرگز جنبه اختصاصى ندارد و به صورت یک سلسله قوانین حیاتى در باره همگان اجرا مى شود» (قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِکُمْ سُنَنٌ).
در این سنن پیشرفت و تعالى افراد با ایمان و مجاهد و متحد و بیدار پیش بینى شده و شکست و نابودى ملتهاى پراکنده و بىایمان و آلوده به گناه نیز پیشبینى گردیده که در تاریخ بشریت ثبت است.
روى این جهت قرآن مجید به مسلمانان دستور مى دهد «بروید در روى زمین بگردید و در آثار پیشینیان و ملتهاى گذشته و زمامداران و فراعنه گردنکش و جبار دقت کنید، و بنگرید پایان کار آنها که کافر شدند، و پیامبران خدا را تکذیب کردند و بنیان ظلم و فساد را در زمین گذاردند، چگونه بود؟ و سر انجام کار آنها به کجا رسید»؟ (فَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُروا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُکَذِّبِینَ).
(آیه ۱۳۸)- در این آیه مى گوید: «آنچه در آیات فوق گفته شد بیانیه روشنى است براى همه انسانها و وسیله هدایت و اندرزى است براى همه پرهیزکاران» (هذا بَیانٌ لِلنَّاسِ وَ هُدىً وَ مَوْعِظَةٌ لِلْمُتَّقِینَ).
یعنى در عین این که این بیانات جنبه همگانى و مردمى دارد تنها پرهیزکاران و افراد با هدف از آن الهام مى گیرند و هدایت مى شوند.
(آیه ۱۳۹) شأن نزول:
در مورد نزول این آیه و چهار آیه بعد از آن روایات متعددى وارد شده که از آنها استفاده مىشود این چند آیه دنباله آیاتى است که در باره جنگ احد داشتیم، و این آیات تجزیه و تحلیلى است روى نتایج جنگ احد، زیرا همانطور که گفتیم جنگ احد بر اثر نافرمانى و عدم انضباط نظامى جمعى از سربازان اسلام، در پایان به شکست انجامید و جمعى از شخصیتها و چهره هاى برجسته اسلام از جمله «حمزه» عموى پیامبر، در این میدان شربت شهادت نوشیدند.
پیامبر همان شب با یاران خود به میان کشتگان رفت و براى بزرگداشت ارواح شهداء بر سر جنازه یکایک آنها مىنشست و اشک مى ریخت و طلب آمرزش مى نمود، و سپس اجساد همه آنها در دامنه کوه احد در میان اندوه فراوان به خاک سپرده شد، در این لحظات حساس که مسلمانان نیاز شدید به تقویت روحى و هم استفاده معنوى از نتایج شکست داشتند این آیات نازل گردید.
تفسیر:
نتایج جنگ احد- در این آیه به مسلمانان هشدار داده، مى گوید افراد بیدار همانطور که از پیروزیها استفاده مى کنند از شکستها نیز درس مى آموزند و در پرتو آن نقاط ضعفى را که سر چشمه شکست شده، پیدا مى کنند و با برطرف ساختن آن براى پیروزى نهایى آماده مى شوند، لذا آیه شریفه مى فرماید: «و سست نشوید و غمگین مگردید شما برترید اگر ایمان داشته باشید» (وَ لا تَهِنُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ) یعنى، شکست شما در حقیقت به خاطر از دست دادن روح ایمان و آثار آن بوده.
(آیه ۱۴۰)- در این آیه درس دیگرى براى رسیدن به پیروزى نهایى به مسلمانان داده شده است که: «اگر به شما جراحتى رسید به آنها هم جراحتى همانند آن رسید» (إِنْ یَمْسَسْکُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ مِثْلُهُ).
بنابراین، سستى و اندوه شما براى چیست؟! سپس اشاره به یکى از سنن الهى شده است که در زندگى بشر حوادث تلخ و شیرین رخ مىدهد که هیچ کدام پایدار نیست، و «خداوند این ایام را در میان مردم بطور مداوم گردش مى دهد» تا سنت تکامل از لابلاى این حوادث آشکار شود (وَ تِلْکَ الْأَیَّامُ نُداوِلُها بَیْنَ النَّاسِ).
و سپس اشاره به نتیجه این حوادث ناگوار کرده، مى فرماید: «اینها به خاطر آن است که افراد با ایمان، از مدعیان ایمان شناخته شوند» (وَ لِیَعْلَمَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا).
«و یکى از نتایج این شکست دردناک این بود که شما شهیدان و قربانیانى، در راه اسلام بدهید» (وَ یَتَّخِذَ مِنْکُمْ شُهَداءَ).
اصولا ملتى که قربانى در راه اهداف مقدس خود ندهد همیشه آنها را کوچک مى شمرد اما به هنگامى که قربانى داد هم خود او، و هم نسلهاى آینده او، به دیده عظمت به آن مى نگرند.
در پایان آیه مى فرماید: «خداوند ستمگران را دوست نمى دارد» (وَ اللَّهُ لا یُحِبُّ الظَّالِمِینَ) و بنابراین از آنها حمایت نخواهد کرد.
منبع: برگزیده تفسیر نمونه
