تلاوت تصویری
ترجمه صوتی نمایشی
"برگرفته از نرم افزار فاخر طنین وحی تولید مرکز خدمات رایانه‌ای حوزه علمیه اصفهان"
تفسیر مختصر آیات ۱۹۵ تا پایان سوره آل عمران (صفحه۷۶)
(آیه ۱۹۵) شأن نزول:
این آیه دنباله آیات پیشین در باره صاحبان عقل و خرد، و نتیجه اعمال آنها مى باشد و در مورد نزول آن نقل شده که: «امّ سلمه» (یکى از همسران رسول خدا) خدمت پیامبر صلّى اللّه علیه و آله عرض کرد: در قرآن از جهاد و هجرت و فداکارى مردان، فراوان بحث شده آیا زنان هم در این قسمت سهمى دارند؟ آیه نازل شد و به این سؤال پاسخ گفت.
تفسیر:
نتیجه برنامه خردمندان
در پنج آیه گذشته، فشرده اى از ایمان و برنامه هاى عملى و درخواستهاى صاحبان فکر و خرد و نیایش هاى آنها بیان شد در این آیه مى فرماید: «پروردگارشان بلافاصله درخواست هاى آنها را اجابت مى کند»
و براى این که اشتباه نشود و ارتباط پیروزى و نجات آدمى با اعمال و کردار او قطع نگردد بلافاصله مى فرماید: «من هرگز عمل هیچ عمل کننده اى از شما را ضایع نمى کنم»
سپس براى این که تصور نشود که این وعده الهى اختصاص به دسته معینى دارد صریحا مى فرماید: «این عمل کننده خواه مرد باشد یا زن، تفاوتى نمى کند»
از اینجا روشن مى شود این که پاره اى از افراد بى اطلاع گاهى اسلام را متهم مى کنند که اسلام دین مردهاست نه زنها، چه اندازه از حقیقت دور است! زیرا همه شما در آفرینش به یکدیگر بستگى دارید «بعضى از شما از بعض دیگر تولد یافته اید» زنان از مردان و مردان از زنان
در جمله بعد چنین نتیجه گیرى مى کند، مى فرماید: «آنها که در راه خدا هجرت کردند، و از خانه هاى خود بیرون رانده شدند، و در راه من آزار دیدند، و جنگ کردند و کشته شدند، به یقین گناهانشان را مى بخشم»
سپس مى فرماید: علاوه بر این که گناهان آنها را مى بخشم، بطور مسلم «آنها را در بهشتى جاى مى دهم که از زیر درختان آن، نهرها در جریان است و مملو از انواع نعمت هاست»
«این پاداشى است که به پاس فداکارى آنها از ناحیه خداوند، به آنها داده مى شود و بهترین پاداش ها و اجرها در نزد پروردگار است»
اشاره به این که پاداشهاى الهى براى مردم این جهان بطور کامل قابل توصیف نیست همین اندازه باید بدانند که از هر پاداشى بالاتر است.
(آیه ۱۹۶) شأن نزول:
بسیارى از مشرکان مکه و یهودیان مدینه تجارت پیشه بودند، و در ناز و نعمت به سر مى بردند در حالى که مسلمانان در آن زمان به خاطر شرایط خاص زندگى و از جمله مسأله مهاجرت از مکه به مدینه و محاصره اقتصادى از ناحیه دشمنان نیرومند، از نظر وضع مادى بسیار در زحمت بودند، و به عسرت زندگى مى کردند، مقایسه این دو حالت این سؤال را براى بعضى طرح کرده بود که چرا افراد بى ایمان این چنین در ناز و نعمتند، اما افراد با ایمان در رنج و عذاب و فقر و پریشانى زندگى مى کنند؟ آیه نازل شد و به این سؤال پاسخ گفت.
تفسیر:
یک سؤال ناراحت کننده
سؤالى که در شأن نزول بالا براى جمعى از مسلمانان عصر پیامبر، مطرح بود یک سؤال عمومى و همگانى براى بسیارى از مردم در هر عصر و زمان است، آنها غالبا زندگى مرفّه و پرناز و نعمت گردنکشان فراعنه و افراد بى بند و بار را، با زندگى پرمشقت جمعى از افراد با ایمان مقایسه مى کنند، و گاهى این موضوع در افراد سست ایمان ایجاد شک و تردید مى کند.
این سؤال اگر به دقت بررسى شود پاسخهاى روشنى دارد که آیه مورد بحث به بعضى از آنها اشاره کرده است، مى گوید: «رفت و آمد پیروزمندانه کافران در شهرهاى مختلف هرگز تو را نفریبد»
(آیه ۱۹۷)- در این آیه مى فرماید: «این پیروزیها و در آمدهاى مادى بى قید و شرط، پیروزی هاى زود گذر و اندکند»
یعنى: پیروزیهاى طغیانگران و ستمکاران ابعاد محدودى دارد، همانطور که محرومیتها و ناراحتیهاى بسیارى از افراد با ایمان نیز محدود است.
سپس اضافه مى کند: «به دنبال این پیروزیها عواقب شوم و مسؤولیت هاى آن دامان آنها را خواهد گرفت و جایگاهشان دوزخ است چه جایگاه بد و آرامگاه نامناسبى»
بنابراین نمى توان حال این دو را با هم مقایسه کرد، زیرا افراد بى ایمان از هر طریقى خواه مشروع یا نامشروع و حتى با مکیدن خون بى نوایان براى خود ثروت اندوزى مى کنند در حالى که مؤمنان براى رعایت اصول حق و عدالت محدودیت هایى دارند و باید هم داشته باشند.
(آیه ۱۹۸)- در آیه قبل سر انجام افراد بى ایمان تشریح شده بود، و در این آیه پایان کار پرهیزکاران بیان مى گردد، مى فرماید: «ولى آنها که پرهیزکارى پیشه کردند (و براى رسیدن به سرمایه هاى مادى موازین حق و عدالت را در نظر گرفتند، و یا به خاطر ایمان به خدا از وطن هاى خود آواره شدند و در محاصره اجتماعى و اقتصادى قرار گرفتند) در برابر این مشکلات، خداوند باغهایى از بهشت در اختیار آنان مى گذارد که نهرهاى آب از زیر درختان آن جارى است و جاودانه در آن مى مانند»
سپس مى افزاید: «باغ هاى بهشت با آن همه مواهب مادى نخستین وسیله پذیرایى از پرهیزکاران مى باشد»
و اما پذیرایى مهم و عالیتر همان نعمتهاى روحانى و معنوى است که در پایان آیه به آن اشاره شده، مى فرماید: «آنچه نزد خداست براى نیکان بهتر است»
(آیه ۱۹۹) شأن نزول:
در سال نهم هجرى در ماه رجب نجاشى وفات یافت، خبر درگذشت او با یک الهام در همان روز به پیامبر رسید، پیامبر به مسلمانان فرمود: حاضر شوید تا به پاس خدماتى که در حق مسلمانان کرده است بر او نماز گذاریم، آنگاه به قبرستان بقیع آمد و از دور بر او نماز گذاشت. بعضى از منافقان گفتند: محمد صلّى اللّه علیه و آله بر مردى کافرى که هرگز او را ندیده است نماز مى گذارد، و حال آن که آیین او را نپذیرفته است آیه نازل شد و به آنها پاسخ گفت.
تفسیر:
این آیه در باره مؤمنان اهل کتاب است، و سخن از اقلیتى به میان مى آورد که دعوت پیغمبر را اجابت کردند، و براى آنها پنج صفت ممتاز بیان مى کند:
۱- «و از اهل کتاب کسانى هستند که (از جان و دل) به خدا ایمان مى آورند»
۲- «آنها به قرآن و آنچه بر شما مسلمانان نازل شده است، ایمان مى آورند»
۳- ایمان آنها به پیامبر اسلام صلّى اللّه علیه و آله در حقیقت از ایمان واقعى به کتاب آسمانى خودشان و بشاراتى که در آن آمده است سر چشمه مى گیرد بنابراین: «آنها به آنچه بر خودشان نازل شده نیز ایمان دارند»
۴- «آنها در برابر فرمان خدا تسلیم و خاضعند» و همین خضوع آنهاست که انگیزه ایمان واقعى شده و میان آنها و تعصبهاى جاهلانه، جدایى افکنده است.
۵- «آنها هرگز آیات الهى را به بهاى ناچیز نمى فروشند»
با داشتن آن برنامه روشن و زنده و صفات عالى انسانى «اینها پاداش خود را نزد پروردگار خواهند داشت»
در پایان آیه مى فرماید: «خداوند به سرعت حساب بندگان را رسیدگى مى کند»
بنابراین، نه نیکوکاران براى دریافت پاداش خود گرفتار مشکلى مى شوند و نه مجازات بدکاران به تأخیر مى افتد.
(آیه ۲۰۰)- این آیه آخرین آیه سوره آل عمران و محتوى یک برنامه جامع چهار ماده اى که ضامن سر بلندى و پیروزى مسلمین است، مى باشد:
۱- نخست روى سخن را به همه مؤمنان کرده و به اولین ماده این برنامه اشاره مى کند و مى فرماید: «اى کسانى که ایمان آورده اید! در برابر حوادث ایستادگى کنید»
صبر و استقامت در برابر مشکلات و هوسها و حوادث، در حقیقت ریشه اصلى هر گونه پیروزى مادى و معنوى را تشکیل مىدهد.
۲- در مرحله دوم قرآن به افراد با ایمان دستور به استقامت در برابر دشمن مى دهد و مى فرماید: «و در برابر دشمنان نیز استقامت به خرج دهید»
۳- در جمله بعد به مسلمانان دستور آماده باش در برابر دشمن و مراقبت دائم از مرزها و سرحدات کشورهاى اسلامى مى دهد و مى فرماید: «از مرزهاى خود، مراقبت به عمل آورید»
این دستور به خاطر آن است که مسلمانان هرگز گرفتار حملات غافلگیرانه دشمن نشوند. و در برابر حملات شیطان و هوسهاى سرکش همیشه آماده و مراقب باشند.
۴- بالاخره در آخرین دستور که همچون چترى بر همه دستورهاى سابق سایه مى افکند، مى فرماید: «و از خدا بپرهیزید»
سپس مى گوید: «شاید رستگار شوید»
یعنى شما در سایه به کار بستن این چهار دستور، مى توانید رستگار شوید و با تخلف از آنها راهى به سوى رستگارى نخواهید داشت.
به هر حال اگر روح استقامت و پایمردى در مسلمانان زنده شود، اگر در برابر افزایش تلاش و کوشش دشمنان، مسلمانان تلاش و کوشش بیشترى از خود نشان دهند و پیوسته از مرزهاى جغرافیایى و عقیده اى خود مراقبت نمایند و علاوه بر همه اینها با تقواى فردى و اجتماعى، گناه و فساد را از جامعه خود دور کنند پیروزى آنها تضمین خواهد شد.
"پایان سوره آل عمران"
منبع: برگزیده تفسیر نمونه
