وقال علیه السلام: أَنَا یَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِینَ، وَالْمَالُ یَعْسُوبُ الْفُجَّارِ. (قالَ الرَّضِیُ: وَمَعْنى ذلِکَ أنَّ الْمُؤْمِنینَ یَتَّبِعُونَنی، وَالْفُجّارَ یَتَّبِعُونَ الْمالَ کَما تَتَّبِعُ النَّحْلُ یَعْسُوبَها، وَهُوَ رَئِیسُها).
امام علیه السلام فرمود : من،یعسوب (وپیشواى)مؤمنانم،ومال وثروت،یعسوب (وپیشواى)بدکاران است. مرحوم سیّد رضى در ذیل این گفتار حکیمانه مى گوید: معنى این سخن آن است که مؤمنان از من پیروى مى کنند و بدکاران از مال، همانگونه که زنبوران عسل از یعسوب و رئیس خود پیروى مى کنند.
شرح و تفسیر
من پیشواى اهل ایمانم امام علیه السلام در این گفتار حکیمانه، فرق میان پیشواى مؤمنان و فاجران را چنین بیان مى کند: «من، یعسوب و پیشواى مؤمنانم، و مال و ثروت، یعسوب و(پیشواى) بدکاران است»؛ (أَنَا یَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِینَ، وَالْمَالُ یَعْسُوبُ الْفُجَّارِ). آنگاه مرحوم سیّد رضى مى فرماید: «معنى این سخن آن است که مؤمنان از من پیروى مى کنند؛ اما فاجران به دنبال ثروتند، همانگونه که زنبوران عسل از یعسوب یعنى رئیس خود پیروى مى کنند»؛ (قالَ الرَّضِیُ: وَمَعْنى ذلِکَ أنَّ الْمُؤْمِنینَ یَتَّبِعُونَنی، وَالْفُجّارَ یَتَّبِعُونَ الْمالَ کَما تَتَّبِعُ النَّحْلُ یَعْسُوبَها، وَهُوَ رَئِیسُها). «یعسوب» به ملکه زنبوران عسل گفته مى شود که هرگاه به پرواز درآید تمام زنبورانى که در آن کندو با او زندگى مى کردند به دنبال او به پرواز درمى آیند. سپس به رئیس هر قومى یعسوب اطلاق شده است. عجیب این است که بعضى از ارباب لغت، امیر و رئیس زنبوران عسل را مذکّر شمرده اند، در حالى که مؤنث است و به همین دلیل همه جا در فارسى از آن به ملکه یاد مى کنند. واقعیت عینى نیز همین معنا را تأیید مى کند که ملکه از جنس مادّه باشد نه مذکّر. درواقع امام علیه السلام فرق میان افراد باایمان را که به معنویات مى اندیشند با افراد مادى و بى ایمان که تنها به ثروت مى اندیشند، بیان کرده، مىگوید: من پیشواى مؤمنانم؛ ولى پیشواى فاجران مال و ثروت است. در عصر آن امام علیه السلام این معنا به خوبى آشکار شد: عده اى دنیاپرست از اطرافیان آن حضرت، او را رها کرده وبه دلیل وعده هاى هنگفت مالى معاویه به شام رفتند و به او پیوستند و با این عمل باطن خود را آشکار کردند. درواقع آنچه امام علیه السلام در اینجا فرموده محک خوبى است براى شناختن افراد در هر عصر و زمان. افراد باشخصیت و ظاهرآ مؤمنى را دیدیم که خود را به اموال نامشروع فروختند در حالى که مؤمنان راستین گاهى با فقر زندگى مى کردند و در برابر آن اموال زانو نمى زدند. همانگونه که پیش از این نیز اشاره شد، این لقب را رسول اکرم صلی الله علیه وآله به امیرمؤمنان على علیه السلام داده است. ذهبى در میزان الاعتدال از ابن عباس نقل مى کند که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله به أم سلمه فرمود: «إنَّ عَلِیّآ لَحْمُهُ مِنْ لَحْمی وَهُوَ بِمَنْزِلَةِ هارُونَ مِنْ مُوسى مِنِّی غَیْرَ أَنَّهُ لا نَبِىَّ بَعْدی؛ اى امّ سلمه! گوشت على از گوشت من است و او نسبت به من به منزله هارون (برادر موسى) نسبت به موسى است جز اینکه بعد از من پیغمبرى نخواهد بود». سپس ابن عباس مى افزاید: «به زودى فتنه اى در میان مسلمانان پیدا مى شود، کسى که در آن فتنه گرفتار شود باید دو چیز را رها نکند: قرآن و على بن ابىطالب را». در پایان مى گوید: من از رسول خدا صلی الله علیه وآله شنیدم در حالى که دست على را گرفته بود مى فرمود: «هذا أوَّلُ مَنْ آمَنَ بِی وَأوَّلَ مَنْ یُصافِحُنی یَوْمَ الْقِیامَةِ وَهُوَ فارُوقُ هذهِ الاُْمَّةِ یَفْرُقُ بَیْنَ الْحَقِّ وَالْباطِلِ وَهُوَ یَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمالُ یَعْسُوبُ الظَّلَمَةِ؛ على اولین کسى است که به من ایمان آورد و نخستین کسى است که روز قیامت با من مصافحه مىکند و او فاروق این امّت است؛ یعنى حق را از باطل جدا مىکند و او یعسوب و پیشواى مؤمنان است در حالى که مال، یعسوب ظالمان است». همین مضمون تقریبآ با همین عبارت در انساب الاشراف بلاذرى از ابوذر نقل شده است. همین معنا با عبارات مختلفى در کتب دیگر اهل سنت آمده است، براى توضیح بیشتر به کتاب شریف الغدیر، ج ۲، ص ۳۱۳ مراجعه کنید.
منبع : پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
